سه‌ردێره‌كان
- تاوانی ئەنفال و زیانە کلتوورییەکانی کورد لەکوردستانی باشوردا. هۆمەر محەمەد
- ڕۆڵی سینەما لە پاراستنی یادەوەری ئەنفالدا – وانەیەک لە هۆڵۆکۆستەوە
- سەرنجێک لەسەر دەرکەوتنی (بەراء) هۆمەر محەمەد
- الإجرام بصيغته القانونية 2 جريمة إسقاط الجنسية والترحيل – قرار (٦٦٦)
- دیسانەوە دۆسێی ١٨ کچە فرۆشراوەکە لەنێوان ساختە و ڕاستیدا. هەڵوەستەیەک لەسەر قسەکانی کاک شۆڕش حاجی
لە ڕۆژێکی وەک ئەمرۆدا دیکتاتۆر دەستگیرکرا
لە ڕۆژێکی وەک ئەمرۆدا دیکتاتۆر دەستگیرکرا
ئەنفالستان : ئەو ڕۆژەی سەدام دەستگیرکرا بەتایبەتی بۆ کوردو زۆربەی عێراقیەکان بووە جەژن و خۆشی .
ڕژێمی بەعس، کە لە ساڵی ١٩٦٨ -٢٠٠٣ حوکمی عێراق و هەتا ١٩٩١یش حوکمی کوردستانی کرد، لەو ماوەیەدا سەدام حوسێن بەڕاستەو خۆو ناڕاستەوخۆ سەرۆکایەتیی هەموو جومگەکانی حزبی بەعس و حکومەتیشی دەکرد، تەنانەت ئەوکاتەی جێگری سەرۆک کۆماریش بوو زیاتر لە ئەحمەد حەسەن بەکر دەست ڕۆیشتوو بوو کە بەحساب سەرۆکی کۆمار بوو، دەسەڵاتدارێتی سەدام هەتا رۆژی ٩ی نیسانی ٢٠٠٣ رژێمەکەی ڕوخاو پەیکەرەکەی لە مەیدانی فیردۆس روخێندراو کۆتایی بەدەسەڵاتی دیکتاتۆری هات، بکوژو ببڕی وڵات بوو، جڵەوی مەرگ و ژیانی هەموو هاوڵاتیانی عێراقی بەدەستەوە بوو، بەڵام لە ٩ی نیسانی ساڵی ٢٠٠٣ ەوە بەخت و تەختی وەرگەڕاو بووە داواکراوو لە پڕۆسەی ئازادی عێراقدا گەران بەدوایدا بووە یەکێک لەئەرکەکانی هێزە هاوپەیمانەکان هەتا لە ڕۆژی ١٣کانونی یەکەمی ساڵی ٢٠٠٣دا دوای ماوەیەکی زۆر لەخۆشاردنەوەو شوێن گۆڕین، سەرئەنجام هێزەکانی هاوپەیمانان لە حەشارگەیەکدا لەلایەن ھێزەکانی ھاوپەیمانانەوە بەسەرۆکایەتی وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا لە ژێرزەمێنێکدا لەناحێی بەلەدی پارێزگای تکریت دەستگیرکرا.
سەدام حوسێن تەنها سەرۆک کۆماری عێراق نەبوو بەڵکو دیکتاتۆرێکی فاشی و خوێن ڕێژێکی گەورەش بوو، ئەو بڕیار بەدەستی یەکەمی سەرجەم تاوانەکان بوو لە عێراق، بکوژی سەدان هەزارهاوڵاتی عێراق بوو، بەفەرمانێکی ئەو سوپاو ئەمن و هەواڵگری و هێزەکانی ناوخۆ دەجوڵان و لارییان نەبووە هەموو گەلی عێراق خەڵاتانی خوێن بکەن وتاک بەتاکی بکوژن، بێگومان هەر بەبریارێکی ئەویش لە توانادا هەبوو هەموو زیندانیان و بی سەروشوێنکراوان و زیندانیانی سیاسی و مەدەنی ئازادببن و ژیانێکی ئاسایی بژین. بەکورتی جڵەوی مەرگ و ژیانی عێراقیەکانی بەدەستەوە بوو، بەداخەوە هەتا لەسەرکورسی دەسەڵات بوو بەسەدان هەزار مرۆڤ بەفرمانی ئەوو یاخود لەسێبەری سیاسەت و دەسەڵاتی ئەودا کوژران و بێ سەروشوێنکران.
گەلی کورد دیارترین قوربانی دەستی سەدام و رژێمەکەی بوون، گۆڕی بەکۆمەڵ و کۆمەڵکوژی و توندڕەفتاری بوونە شوناسی دکتاتۆرییەتی سەدام و بەعسیەکان، کۆماری عێراق بووە کۆماری ترس و دڵڕقی پیاوانی ڕژێم و بێدەنگی کۆمەڵگەی عێراقی کۆماری عێراقیان وەک کۆماری ترس وێنا دەکرد. ترس و تۆقین بەروخساری هەموو هاوڵاتییەکی سەردەمی دەسەڵاتییەوە دیار بوو، سەدام و رژێمەکەی ئەگەرچی دانیان بە ئۆتۆنۆمی و هەندێک مافی کلتوری گەلی کورددا نابوو، زمانی کوردی وەک وڵاتانی تورکیاو ئێران یاساغ نەبوو، بەڵام کورد هەر پلەدوو بوو، بەعسیەکان هەمیشە هەوڵیان دەدا نفوسی کورد لە عێراقدا کەم بکەنەوەو هەرکوردێکیش بکوژن کە نەیاری سەرۆک بێت. لەبەرانبەریشدا بەهەزاران ڕۆڵەی کورد لەسەنگەری بەرگریدا لە پێناوی مافی رەوای میللەت و ئازادیدا شەهیدبوون، بەسەدان کورد لە ژێر ئەشکەنجەی زیندانەکان دەرنەچون و گیانیان لە دەستدا، بەسەدان و هەزارانیش لەزیندانەکان برانە دەرەوەو گوللەباران کران، یاخود لەسەر شەقامی شارەکان بەبەرچاوی خەڵکەوە گوللەباران کران، بەبریاری ئەو دکتاتۆرە لە ١٦ی نیسانی سالی ١٩٨٧ هەردوک گوندی بالیسان و شێخ وەسانان بەچەکی کیمیایی بۆردومان کران و نزیکەی ٢٠٠ کەس شەهید وبرینداربوون و ٧٠ کەسیش بێ سەروشوێن کران. ساڵی ١٩٨٧-١٩٨٨ چەندین شوێنی کوردستان کیمیاباران دیارترینیان سەرگەڵ وبەرگەڵ و سنگر لەدۆڵی جافایەتی، دۆکان و سێوسێنان لە قەرەداغ، گۆپتەپەو عەسکەر لە ئاغجەلەر، وەرێ لە بێتواتە، بالیسان و توتمەو خەتێ، نازەنین و سماقوڵی لەبادینانیش ئیکمالەو برجینی و بەرکەڤرا، لەکوردستانی ڕۆژهەڵاتیش سەردەشت و رەشەهەرمێ و نۆدشەو پاوە، لە زۆربەی شوێنەکان کۆمەڵکوژیان خستەوە، تەنها لەشاری هەڵەبجە نزیکەی ٥٠٠٠ پێنج هەزار کەسی خەڵکی ئەوشارە بەکیمیایی شەهیدبوون و نزیکەی ١٠٠٠٠ دەهەزارکەسیش برینداربوون، لەئەنفالیشدا نزیکەی ١٨٢٠٠٠ سەدوهەشتاو دوو هەزار کەس گیران و بێ سەروشوێنکران. نزیکەی ٤٥٠٠ گوند ڕوخێندران.
پێش ئەنفال وکیمیاباران نزیکەی ٢٠٠ دووسەد هەزار کوردی فەیلەی شاربەدەرکرد، دوای ئەو تاوانە دەستی بۆ تاوانێکی تر برد ئەویش هەشت هەزار پیاوی بارزانی گرت و بێ سەروشوێن کرد.
وەنەبێ سەدام و حزبەکەی بەعس هەر تاوانیان دژی کوردو خەڵکی کوردستان ئەنجامدابێ، نا بە هەزاران تاوانی دژی گەلانی عێراق و بەتایبەتیش دژی عەرەبی شیعە مەزهەب ئەنجامداوە بەجۆرێک لەهەندێک ناوچەی خواروی عێراق گۆڕی بەکۆمەڵی شیعەکان هێندەی گۆری بەکۆمەڵی کوردەکانن .
تاوانەکانی سەدام هەر لەناوخۆی عێراقدا نەوەستان بەڵکو سنوری ناوخۆی بڕی و دوای پەلاماردانی وڵاتی ئێران لە رۆژی ٢ی ئابی ساڵی ١٩٩٠ پەلاماری وڵاتی کوێتی داو داگیری کرد، بەڵام داگیرکردنی کوێت، پارویەکی گەورەبوو بۆی قوت نەچوو، بەڵکو رووداوی دراماتیکی و تراژیدیاو تاوانی مرۆیی گەورەی بەدوای خۆیدا هێنا. ئازارێکی زۆری کوێتییەکانی داو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و عەرەبی ڕاچڵەکاندو عێراقی خستە گێژاوو نەهامەتیەکی زۆرەوەو توشی قەیرانی گەورەی کرد. لەڕاستیدا هەر ئەو سەرکێشیەش بووە سەرەتای کۆتاییهاتنی دەسەڵاتی دیکتاتۆرییانەی سەدام حوسێن،هەرچەندە کاردانەوەی خێرای نێودەوڵەتی سەدامی نەروخاند بەڵام بەتەواوی هێزی لەبەر بڕی و بێهێزی کرد.
سەدام حوسێن لە ٢٨/٤/١٩٣٧ لە تکریت لەدایک بووەو، لە رۆژی ١٣/١٢/٢٠٠٣ لەلایەن هێزەکانی هاوپەیمانان دەستگیرکراو لەدوای ٥ دانیشتن لەسەر کۆمەڵکوژی دوجەیل دادگایی کراو لە رۆژی ٣٠/١٢/٢٠٠٦ لە گەرەکی کازمیەی شاری بەغدا لە بینایەی ئەمن لەسێدارە درا. دوای ئەوە تەرمی سەدام حوسێنیان لە بەغداوە بردەوە بۆ زێدی خۆی لە گوندی عۆجەی پارێزگای تکریت و لەوێ بەخاک سپێردرا. بەڵام دواتر وتی وتی ئەوەش پەیدا بوو کە (عەشیرەتی ئەلبوناسر)، کە عەشیرەتی سەدامن تەرمی سەدام و کوڕەکانیان گواستووەتەوە بۆ شوێنێکی پاریزراو و نهێنی تەنانەت ئەمە گوتی گوتیە هێندە بڵاوبووەوە هەندێک دەزگای میدیایش ئاماژەیان پێداوە.
