کانونی دووهەم 01, 2022 Omer دیدار 0
عەلی رەحیمی یەكێكە لە دامەزرێنەرانی ناوەندی هەلەبجە دژ بەئەنفالكردن و جینۆسایدكردنی گەلی كورد- چاك) و هەڵسوراوێكی ماندووی دۆسێی فرانس ڤان ئانرات بووە لەوڵاتی هۆلندا، خەڵكی شاری سەردەشتەو ماوەی چەند ساڵێكە لە وڵاتی هوڵندا دەژی، رەحیمی لەساتە وەختی كیمیابارانكردنی شاری سەردەشتدا یاریدەدەری پزیشک بووەو بەشداری لە چارەسەركردنو تەداوی كردنی بریندارەكانی ئەوكاتی گازی كیمیاوی كردووە.
لەسەردانێكیدا بۆ هەرێمی كوردستان، بەمەبەستی ئەوەی لەدادگای باڵای تاوانەكان سكاڵا لە تۆمەتبارانی كیمیابارانی شاری سەردەشت و سەرانی رژێمی بەعس تۆمار بكات، بۆ زیاتر ئاگاداربوون لە چۆنیتی كیمیابارانی سەردەشت و دۆسێی فرانس ڤان ئانرات لەدادگای شاری لاهای، لە ئێوارە دانێشتنێكدا لەشاری سلێمانی ئەم دیدارەمان بۆ ژمارە ٤ی ساڵنامەی ئەنفالستان سازدا.
دیمانە: هۆمەر محەمەد
كاك عەلی بەخێربێیتەوە بۆ كوردستان .
زۆر سوپاس
پێموایە ئەوكاتەی كیمیابارانی شاری سەردەشتكرا تۆ لە سەردەشت بوویت ؟ ئەگەر بكرێت كەمێك لەبارەی ئەو تاوانەوە بۆمان بدوێیت، مەبەستم ئەوەیە ڕۆژی روداوەكە لەوێ بوویتو بەچاوی خۆت روداوەكەت بینوە حالی خەڵك چۆن بوو؟
بەسەرچاو، سەرەتا دەمەوێت ئەوە بڵێم كەپاش ١٨ ساڵ خۆم بەبەختەوەر دەزانم كە بۆیەكەم جارە دێمەوە بۆ كوردستانی باشور، لەوەش گرنگتر بۆئەوە هاتوومەتەوە، كە شكایەت لەتاوانبارانی ئەو جینایاتە جینۆسایدیە بكەم. ئەگەر بێمە سەر وەڵامی پرسیارەكەی ئێوە ئەوكاتە من لە بیمارستان(خەستەخانە) وەكو یاریدەدەری پزیشکی سڕکردن (معاون طبی بەنج) كارم دەكرد، بەڵام لە واقعدا هەر وەكو دكتۆرێكی بەنج ئیشم دەكرد، چەند ڕۆژێک پێشتر بە ئێمەیان ئامادەباشداو ئاگاداریانكردین، كە ئێمە خەستەخانەمان لە نەخۆشی دیكەو هەمووان خاڵی كرد، خۆمان ئامادە كرد بۆ بریندارەكانی شەڕكە بێن بۆ خەستەخانەكەمان، لەعەینەن حاڵیشدا لە ژێر كێوەكاندا خەستەخانەیەكی تریشیان هەبوو، ئەو خەستەخانەیە لە نێشكۆڵان بوو( نێشكۆلان دێیەكە نزیكی بێورانو سەردەشتە) ئەو خەستەخانەیە عەسكەرێكی ئیجگار زۆری لێبوو، تۆپخانەی ١٣ ٢ملیمەتریو نازانم چی پێدەڵین چونكە من عەسكەری نیم، ئەو چەند ڕۆژە ئەو تۆپانە كارێكیان دەكرد ئیدی خەڵكی مەنتیقەكە كەس ئیحساسی ئەمنیەتی نەدەكرد، خەڵكەكەش لەبەر ئەمنیەتی خۆی دەچووە دەرەوەی شار، ئەوەش لە بەرئەوەبوو نەبادا رژێمی سەدام تۆپبارانی شار بكاتەوە، خەڵكە كە لەتۆپباران دەترساین، كەس فكری ئەوەی نەبوو داخۆ كیمیاباران دەكرێت، لەناو شار شتی وا لەعەقلییەتی ئێمەوە بەدور بوو، ئەمە بێجگە لەوەی دەمانگووت كورد معاریزی حكومەتی ئێرانە بۆمان قبوڵ نەدەكرا عێراق كیمیابارانمان بكات، دەمانگووت ڕەنگە فاشستەكانی بەعس ئەمە دەرك بكەن، ئەمە خەڵكە عامەكە دەنا خەڵكە سیاسیەكە دەیزانی ئەو دەوڵەتانەی كوردیان بەسەردا دەبەشكراوە هەموو هەر دوژمنایەتی كورد دەكەن، وەك فارس قسەیەكی هەیە دەڵێت (ازهەر تەرەف كوشتیشەو لەسودی ئیسلام است)واتە لەهەرلایەك بكوژرێت هەر لەسوودی ئیسلامە، جا وانیش بۆ یان فەرق ناكات لەهەرلایەك بكوژرابایە گرنگ ئەوەبوو كورد بكوژرێ، ئەو ڕۆژەی كە كیمیابارانی سەردەشت كرا دكتۆرێك بە نێوی دكتۆر(تەبەسی) دەگەڵ كەسێك بە نێوی( حاجی حوسینی شەریفی) ئەمریان بەمن كرد كە دەبێت بچمە خەستەخانەی ئەرتەشی كەمن بچمە نێشكۆڵان، منیش بەهۆی ئەوەی دژی شەڕبووم، نەچووم گووتم ئەمن مەدەنیم عەسكەری نیمو ناچمە خەستەخانەی ئەرتەشی، چونكە تصوری ئەوەم بوو لەوێ بمكوژن، بە هەر صورەت ئەو ڕۆژە بووكە ئێمە عملیاتو بریندارێكی زۆرمان بوو، ئەوان حوكمی دەركردنی منیاندا، بەڵام من هەر بەردەوام بووم بە خۆبەخش، هەتاچەند مانگیش لەدوایا هەر بەبێ پارە كارم كرد، لەبەر ئەوەی من ویژدانم قەبولی نەدەكرد چونكە بۆمن مەسەلەی نەخۆش ویژدان مەترەح بوو، لە واقعیەتدا ئینسانیەت بۆ من مەترەح بوو لە ئەو پەری هەموو شتێكدا بوو، كە نەچووم بۆخەستەخانەی ئەرتەشی مەسەلەیەكی سیاسی بوو، دەنا من بیرو بۆ چوونێكی ئینسانیم هەیە، وەختێك كە نەخۆش دێتە بەردەستم ئەساسەن نا پرسم تۆ كوردیت عارەبیت فارسیت، چەپی راستی مەسیحی یان ئیسلامی، ئەوانە بۆمن هیچ كات مەترەح نەبوون.
ڕۆژی كیمیابارانەكەت لەبیرماوە دەزانیت كام ڕۆژ بوو؟
جا عەرزت دەكەم ئەو ڕۆژە ئێمە عەمەلمان بووگەلێك مەشغەلەتمان بوو، دەوری سەعات ٤:٣٠ی دوای نیوەرۆیە بوو، ڕۆژی سێشەممە بوو، حەوتی تیری هەزاروو سێسەدو شەستی ئێرانی واتا ٢٦/٨/١٩٨٧ی لای ئێوە دروست ئەو ڕۆژە بوو.
فرۆکەکان چەند بوون چ جۆربوون ؟
بە چوارتەیارە پەلاماری شارەكەیاندا، ئێمە ئیدی نەماندەزانی چی بكەین، سەرمان لێشێوا بوو، چونكی تەجرەبەی وامان نەبوو، قەد شەری كیمیایمان نەدیبوو، هیچ ئاگاداریمان بەو شێوە نەبوو، ئیدی بۆنی سیر لە وڵاتی بڵاو بووەوە كە پاسدارەكانی بن دەركە هاواریانكرد ووتیان شیمیابارانكراین، منیش ئەو دەقەیە ئیتفاقەن لە ژووری خۆمان دانیشتبووم، كە هاتمە دەرەوە، تەیارەكانم دیت، لەونیان رەش بوو، لە میراج دەچوون ئەڵبەتە من ناتوانم تحدیدیان بكەم، چونكە سەردەشت مەوقعی ستراتیجی وایە كە كێوی گردە سووری بە بەرەوەیە شارێكی بەرزە،١٣٠٠وئەوەندە میتر لە صفحی دەریاوە بەرزە، لەبەرئەوە هەموو تەیارەیەك ناتوانێ بۆمبارانی خۆی بەهاسانی بكات، ئێمە لەساڵی ١٩٨٠شەوە مانگی ١٠ ئەو شارە بەبەر بۆمبارانی تەیارەی كەوتو نزیك بە (٨٣) كەسی كوشت، (١٠٥) كەسیشی بە شیدەد زامداركرد، گەرەكێكیشی وێرانكرد گەرەكی سەر قەبرانی پێدەڵێن، گەركی گوێژە، بۆیە تەیارەكان كە دەهاتن زۆر بە زەحەمەت دەیانتوانی بۆمباران بكەن، بەهەرحاڵ ئەو ڕۆژە كە تەیارەكان بۆمبارانی كیمیاییان كردین، لە چەند نوقتەی شاریاندا لەگەرەكی سەرچاوەیاندا، لە گەرەكی فەرمانداریاندا، لای كارێژیان لێدا لای مالی وەستا حاجی نەجار كەلەوێ ئاشی شەمامی لێبوو، دەبێتە مامی حەسەن شیوە سەڵی، كە شەهێدێكی قارەمانەو دەشێت ناوی گیوارای كوردی لێبدەین، دوایی لە دەوروبەری شاریشیدا لە گوندەكانی دا لە رەشەهەرمێی دا، لە بیژوێ لێیدابوو، بەهەر صورەت ئەو ڕۆژەی كیمیابارانی سەردەشت بوو دەبوایە پورم عەملیات بكەین، بەڵام لێمان قەوماو پورم لەبەر دەركی ژووری عەملیات بەجێهێشت، ماشێنێکی بیجۆم هەبوو بەپەلە چووم مندالەكانم گەیاندە جێیەكی ئامنو دوایی گەرامەوە.
جا شوێنی ئامن مابوو لەشارەكەدا؟
ماڵی خوشكم لە جێەكی بڵند بوو مەعمولەن خەردەل قورسترە، ئێمە دەڵیێن وەزنی مخصوصی قورسترە لە هەوا جا دادەبەزێتە ناو زەویوكاریگەریشی تا سەدەها ساڵ دەمێنێتەوە.
ئیدی گەرامەوە بۆ خەستەخانە لەناو رێگا ئەو كەسانەی وەبەر كەوتبوون بەدەست ئیشارەتیان بۆ دەكردم بگەرێمەوە كە كیمیایی لێداوەو رێكە مەترسیدارە، بەڵام من شووشەی سەیارەكەم قایم كردبوو هەتا بۆنەكەی نەیات بۆم بەڵام دوایش هەر ئالوودە بووم، هەتا ئێستاش تەنگە نەفەسم.
كەتەیارەكان هاتن ئامانجیان كوشتاری خەڵكی مەدەنی بوو، یان سەربازگەیەك هەبوو لێیبدەنو خەڵكیش پێیەوە بەركەوت؟
من ئەرزم كردی لەسەرەتا بۆ دوژمنانی كورد مەترەح نیە كە كێ بكوژرێ ؟ حەتمەن لەناو شار عەسكەری پاسەبان هەبوو كەرێگابانی بوون، خۆئەگەر بۆ پایەگایەكیشیان داوەشاندبێت ئەنجامەكەی هەرئەوەبوو، چونكە خۆ ئەوە جارێك نیە سەردەشت بۆمباران دەكرێت؟ دەنا یەك بۆمبیش بەر پایەگاكە نەكەوت، بەڵام شارەكە وێران بوو، هەموو بۆمبەكان وەبەر مەدەنی كەوتن. لەلای كارێژ موسافیربەرید لەلای مالی حاجی رەحمانی رەحیمی تەقریبەن شەش منتقەی سەردەشت بۆ مبارانی كیمیایی كرا، ئێ سەردەشتیش شارێكە گچكەیە. ئێخۆ شارەكە سەربازگا نەبوو شارێكی سڤیل بوو، ئێ سەبتی قانوونی بەینە میللەلی سالی ١٩٤٨ رێگەی نەداوە هیچ چەكیك دژی سڤیل بەكاربهێنرێت.
ئەوەی تۆ باسی دەكەیت تاوانی جەنگە، هەم چەكی قڕكەری تێدا بەكارهاتووە، هەم خەڵكەكەی یان قوربانیەكانی مەدەنی بوون.
دەقیقەن وایە ئەوە جینۆسایدە، بەڵام سەردەشت چەندین جار كاتوێشابارنكراوە. هەتا لەلایەن موجاهیدینی خەڵكەوە بۆمبارانكر اوین.
ئەو ڕۆژە چەند كەس بوونە قوربانی؟
لەمەجموعدا ڕۆژی ئەوەڵ ٢٩ كەس شەهید بوون، ئەمە سەعاتێك دوای بۆمبارانەكەت پێدەڵێم، چونكە گازی خەردەل مەعمولەن دەست بەجێ كەس ناكۆژێ، خەڵكێكی دیكە زۆر شەهید بوون، ئێمە نەمان دەناسین، خەڵكی پاوەی لێبوو، ورمێو تەورێزو دەتوانم بڵێم خەڵكی ئەكسەری جێگەی لێبوو، چونكە سەردەشت ناوچەیەكی بازرگانیبوو، شت لە عێراقەوە دەهات بۆ سەردەشتو لەوێوە دەچوو بۆ شوێنەكانی دیكە. لەدوایدا كە ئامارەكەیان دەرچوو ١٠٩كەس ئاماریان هەیە ئامارەكەم هەیە بەڵام لەواقعدا نزیكەی ٥٥٠ كەس بەو بۆمبارانە شەهید بووە، زۆربەی ئەوانە ناویان لەوئامارانەدا نەبووە چونكە خەڵك خۆی معەرفی نەدەكرد، پاش دوو ساڵ دوایی مەجموعەیەك دكتۆر هاتبوون جا بۆ تەحقیق بووە یان بۆ ویژدانی خۆیان دەستیان كردووە بە تەحقیق ئەوكاتەمن لە سەردەشت نەبووم لە مهابادبووم،
– بۆچی لەماهاد بوویت واتە ماڵت گواستبووە بۆئەو شارە؟
ئەو كاتە لە بیمارستانی ئیمام خومەینی كارم دەكرد، دەریانكردبووم لە سەردەشت لە راستیدا ئەمنیەتی گیانی خۆشم لە خەتەردا بوو، كە دەریانكردم وەزارەتی بێداری دەیانناسیم ئیحترامیان دەگرتم، لەبەرئەوەی دەیانزانی كەسێكی چالاكم لە كارەكەمدا، هەروەها لە خەستەخانەش پۆستێكی حەساسم هەبوو.
ئەو كاتە حكومەتی ئێران تاچەندە بەتەنگ كارەساتەكەو بریندارانی ئەو بۆردوومانە كیمیاوییەی شاری سەردەشتەوە هات؟
ئەگەر لەواقعدا وەڵامت بدەمەوە چی وانەبوو، ئێمە ئەو ڕۆژە وەزعمان زۆر خراپ بوو، پێویستمان بە یاریدەدەر بوو، خەڵكەكەش بروای بە یاریدەدانی جمهوری ئیسلامی نەبوو خۆیان ماشێنیان هێناوبە بریندارو غەیرە بریندارەوە باریاندەكرد، لە راستیدا دەرمانگاو دەوای كیمیایییان لە شاری بانە هەبوو، ئەلبەتە ئیمە دوای زانیمان بۆ دەرمانكردنو موداواكردنی كیمیایی حەمامیان ئامادەكردبوو، بەڵام لەعەینی ئەوكاتەشدا كە كیمیا بارانی سەردەشت دەستی پێكردبوو حەمامێك هەیە بەنێوی حەمامی شارداری مەشهورە، لەوێ تەختی وەرزشیان دانابوو، لەوحەمامەش خەڵكیان دەنارد خۆیان بشۆن دەیانهێنانەوە، كە رەسمەكانیشی دیارە من رەسمەكانم پێیە، لەوێ چەند كەس چەند كەس خەڵكەكەیان دانابوو، دەرمانیان دەكردن ئەویش چ بوو دەرمانی لێنەبوو، ئەوانەی لەوێ بوون هەموو پاسدار بوون ئەوانە قەتیان كاری دەرمانداری نەكردبوو، لەبری ئەوەی ئاو بەكاربهێنن تەندرۆیدیان بەكاردێنا وەل حاڵ كارەكەیان زۆر ناشیانە بوو، خەڵكەكە زۆر خراپ ئاڵودە ببون، دوایش لەناو ئۆتوبوسەكاندا خەڵكەكەیان تێكهاویشت ئەویش كارێكی خەراپ بوو چونكە بووە هۆی ئەوەی خەڵك زیاتر ئالوەدببن بە هۆی یەكدییەوە، دەنا یاریدەدانی حكومەتی ئیران چیدی نەبوو چونكو ئەوە بڵێم كە سەردەشت بە نیسبەتی شارەوە ئەوەڵین شاربوو كەلەپاش شەری جیهانی دووەم لە پاش ئیپر لە بەلجیكا كەلە شەری جیهانی ئەوەڵەوە بەگازی كلۆر خەڵكێكی زۆری لێ شەهید بووە، بۆیە دەتوانم بڵێم لە دوای بەلجیكەوە سەردەشت ئەوەڵین شارە كە بە گازی كیمیاوی لێیدراوە، ئەوگازە مۆستەرگازبووە، كە بە پێی پەیماننامە نێودەوڵەتیەكان بەكارهێنانی قەدەخە كراوە. هەروەها من لە كیمیابارانكردنی شاری سەردەشتدا ئەسەراتی كلۆریشم دیوە لەسەر بەدەنی بریندارەكانو قوربانییەكان.
ووتت هاتوومەتەوە بۆئەوەی شكایەت بكەم، شكاتت لە كێیە؟ كەس لە تاوانبارەكان دەناسیت؟ مەبەستم ئەوەیە دەزانیت شكات لە كێ دەكەیت؟
بەڵی شكایەت لە عەلی حسن مەجیدو نزارخەزرەجیو دەوڵەتی ئەوسای عێراق دەكەم ئەوانەی دەستیان لەو جینایەتەدا هەیە. هەم بەناوی خۆمەوە هەم بەناوی کەسوکاری شەهیدمەوە هەم بەناوی خەڵكی سەردەشتیشەوە، چونكە خەڵكی سەردەشت بۆیان ناكرێت بێن بۆئێراق، بەڵام من كەلەهۆڵندەوە هاتووم دەمەوێت ئەو ئەركە بهاومە سەرشانی خۆمولەسەر وانی لابەم، تا بتوانم مەسەلەی شكایەتی خۆمان لە دادگایەكی قانوونی لە ئێراقدا مەترەح بكەین، تا ببێتە هۆی ئەوە كەلە داهاتوودا ئێمە وەكو بنەمالەی شەهیدانو بریندارەكانی سەردەشت لەگەڵ بەقییەی ئەنفالكراوەكانو كیمیابارانكراوەكانی كوردستان بەهەقی قانوونی خۆمان بگەین.
بروات وایە بەهەقی قانوونی خۆتان دەگەن؟
مەبەستم ئەوەیە ببینە هۆكارێك یان كۆسپێكی قانوونی لەبەردەم ئەوە دابنێین كە جارێكی دی ئەنفال و كیمیاباران نەكرێینەوە.
تۆ ووتت من بە كیمیاوی ئالوودە بووم لە بۆمبارانەكەی سەردەشت؟
بەڵی من بریندار بووم ئێستاش هەرتەنگە نەفەسم، بۆ خۆت گوێت لە سیغەی سینگمە، هەروا بەعزە جێیەكی بەدەنیشم هەر پێوەیەتی.
تۆ ئەندامی ناوەندی هەلەبجە_ (چاك)یت، بۆخۆشت كەسێكی چالاكی ئەو دۆسێیە بوویت كە لەهۆڵندا لە دژی بازرگانێكی هۆڵندی بەناوی ( فرانس ڤان ئانرات) كردبووتانەوە، دەمەوێت بزانم ئەو دادگایە دوای ئەوەی كە ئەو بازرگانەی بە سزای خۆی گەیاند دۆسێی ئەنفالوكیمیابارنی كوردو دۆسێی سەردەشتی تاچەند وەك مەسەلەیەكی قانوونی بە جینۆساید تەماشاكرد؟
بە شانازییەوە ئیفتیخاری ئەوەم هەیە كە من ئەندامی (چاك)م، هەروەها من یەكێكم لەدامەزرێنەرانی ئەوناوەندە، وەكو هەریەكێك لەو برادەرانەی ترم لە هۆلندا كاك ئەمیروكاك عەلیو كاك شێروانوبەقییەی هاورێكانی دیكەمان، ئیمە توانیمان وەكو كۆمەڵێكی ( n.g.o)یی لەوێ دروست بكەین تا بەبێ جیاوازی لەبەشەكانی تری كوردستانو بێ ئەوەی جیاوازی تفكرو بیركردنەوە بكەینە گرفت، دەست بەكاربووین، ئەوكاتە هاوڕێیەكی ئیجگارخۆشەویستمان بەناوی(مارتن تێلاخە) كە هاوڵاتییەكی بەرەگەز هۆڵندیە ئەویش ئەندامی ئێمەیە جیگای خۆیەتی هەمیشە سوپاسی بكەین، هەروەها لە كریستافافێڵزن لە حزبی سوسیالستی سەوزەكانی هۆڵندا یارمەتی دەری ئێمە بوون بۆ ئەو دۆسییەی لەهۆڵندا خستمانە بەردەمی دادگا، لە دۆسێی فرانس ڤان ئانراتو كیمیابارنوئەنفال، هەروەكوجەنابت باستكرد دادگا زۆر تەئكیدی لەسەرئەوە بوو، كەتاوانی ئەنفال بەتاوانی جینۆساید بناسێنرێت، خۆشبەختانە لەدەرایەتو ویژدانێكی زۆرەوە كە دەلێم ویژدان مەبەستم ئینسافو عەدالەتی دادگاوە، تەماشای ئەو دۆسێیەیانكردو جینۆسایدی گەلی كوردیان لەو داگایە بە رەسمیەت ناسی، بەڵام بەداخەوە لەسەرمەسەلەی هەلەبجە نەیانتوانی جینۆساید ئیسپات بكەن، چونكو كیمیابارانی هەلەبجە هەندێك تەمومژی لەسەر بوو، دادگا نەیتوانی یەكلایی بكاتەوە، لەبەرئەوەی جەنگی ئێراق و ئێران لە گۆرێ بوو، ئێران لەو وەختەدا پەلاماری هەلەبجەو مەنتیقەكەی دابوو، بەڵام وەكو جینایاتی جەنگ(تاوانی جەنگ) باسیان لێكرد.
ئەی سەبارەت بەتاوانی سەردەشت؟ بۆمبارانكردنی ئەو شارە لەدادگای هۆڵند چۆن كەوتەوە؟
ئەو كاتەی ئێمە كۆمیتەكەمان تەشكیلدا بۆ دادگایكردنی ئەو تاوانبارە ئەو مساحەبە (مقابلە) یەكی كردبوو، ئەمە بووە هۆی ئەوە بەدوای ئەو تاوانبارەدا بچین، ئینجا محامیمان گرت خانمی ( لیس بێس زیخفیڵد) ئیدی بەیارمەتی خەڵكو لەملاو لەولا، توانیمان ئەو پارێزەرە بگرین، ئیدی ئەو كابرایە(فرانس ڤان ئانرات)یان دەستگیركرد پارێزەرەكە تەلەفۆنی بۆكردم ووتی تۆ من قەبووڵدەكەیت بەنێوی وەكیلی خۆت، منیش قەبولم كرد. دەتوانم بڵێم ئەوەڵین شكایەتكار لەفرانس ڤان ئانرات من بووم، لە دوایا كاك عەلی محمود ئینجا كچێكی دیی بەنێوی نادیا محەمەد، چوارەمینیش كاك رێباز قادر بوو كە ئەو ئێستاش وەزعی بەدەنی گەلێك خەراپە، ئەمەندە بووین پرۆسەی دادگاییەكەمان بەرێخست دوای من چوومە ئارنهێمو وەزارەتی داد گوستەریو ئەو ئەسنادو مەداریكەی كتێبەكان كە عەرزمكردی هەموویم بە شێوەی رەنگی (ملون)كۆپی كردو دوایە خستمانە سەر سیدی پێشكەشی دادگامانكردن، حەتا وای لێهات ئەوەندە تەئسیری بەسەردادگاوە هەبوو، رەئیسی دادگاكە هەموویان بە خۆشمانەوە دەستمان كرد بەگریان، ئەوان مەسەلەی سەردەشتیان نەزانیبوو كەس باسی لێنەكردبوو، ئیدی دادگا مشاوەرەیان لەگەڵ من كرد كە ئێمە دەمانەوێت لەگەڵ جمهوری ئیسلامی تەماس بگرین ئێوە پێتان چۆنە؟ ئێمەش تەشویقمان كردن(پشتگیریمانكردن یان هانماندان)بچن بۆسەردەشت، كە بچن ئەو بریندارانەی سەردەشت ببینن، كاتێكیش هیئەتێكیان لەوەزارەتی دادی هۆڵندا پێكهێنا بۆ لێكولینەوە، بە سەرۆكایەتی واڵتەربێیگ( ڤۆڵتەربێیگ) لە سەردەشت ئیستقبالێكی یەكجار گەرمیان لێكردبوون چونكو من لە پێشدا ئاگاداری كۆمیتەی سەردەشتی نێوەندی چاكم كردبوو ئاگاداری خزمو كەسەكانی خۆم كردبوو، جا ئێمە زۆر بۆمان گرینگ بوو ئەوە بكەینە قەزیە.
لیژنەكە دەوریان چی بوو؟ سوودیان بەدادگاكە گەیاند ؟
بەڵێ زۆر گرنگی هەبوو چونكو هەتا ئەوان چوو بوون گەلێك لە نەخۆشو بریندارەكانی سەردەشتیان ئامادە كردبوو، لیژنەكە دیبوونی، بیجگە لەوانیش دەوری نەخۆشەكانی كیمیابارانی سەردەشت زۆر گرنگ بوو لە دادگادا، دواتریش ئەو شاهیدانەی لە سەردەشتەوە هاتبوون بۆ دادگا دەوری كاریگەرییان بینی هەندێكیان ئەندامی ناوەندی چاك بوون لە كۆمیتەی سەردەشت، هەرچەندە هەندێكیانم بەدڵ نەبوو لەبەرئەوەی جمهوری ئیسلامیش هەنێك شاهیدی بەسەردا سەپاندبوون ئەوانە دەوریان زۆر نەبوو چونكە لە ئەساسدا بۆیە نێردرابوون هەتا لەوێ مراقبەی ئیمە بكەن لە دادگاكە.
ئەوشاهیدانەی لەسەردەشتەوە هاتبوونو دەوریان هەبوو دەتوانی پێمان بڵیێت كێ بوون؟
وەكو كاك ساڵحی پور ئەقدەم، وەكو كاك حەسەنی واحیدی وەكو چیمەن، هەروا بێتەوە باوكی چیمەن، هەروەها مام قادر كە هەموو منداڵەكانی شەهید ببوون، ئەوانە دەورێكی زۆر ئەساسیان هەبوو لە ئیسپاتكردنی بەكارهێنانی چەكی قەدەغەكراو. دوایی لەو دادگایەدا شتێكی گرنگتریشمان بۆ دەركەوت كە دێیەكی تری كوردستانیش بە نێوی (زەردە)ی كرماشانیش بەربۆمبارانی كیمیاوی كەوتووە لەساڵی ١٩٨٨ كە ئاخیرەكانی شەربووەو ژمارەیەكی زۆریش لەوێ خەڵك كوژرابوون، ئەوانیش هاتبوون بۆ هۆڵند شكایەتیان لەو تاوانبارە هەبوو.
ئەوانیش هەركوردبوون؟ مەبەستم ئەو دێیەی لای كرماشانیش كورد نشین بوون؟
بەڵی ئەویش هەركوردن، كوردی یارسانین. ئەوانە موسوڵمان نین، بەڵكو یەزیدین، ئەمەش كاریگەرییەكی گەورەی هەبوو لە سەر ئەو تاوانەی دژی خەڵكی كوردستان ئەنجامدرابوون، تا دادگا بە جینۆسایدی بناسێنێ.
ووتت هاتووم شكایەت بكەم ئەی تا چەندە بەتەمای ئەم دادگایەی لە ئێراق هەیە تا وەك دادگای هۆڵند بە تەنگ دۆسیەی سەردەشتو شوێنەكانی ترەوە بێت یان بە جینۆساید ساغی بكاتەوە؟
هەرچەندە من بۆ ئەو مەوزوعە هاتوومەوە، بەڵام ئەگەر هەقیەقەتی بڵێی من زۆر گەش بین نیم، چونكە بامن بە سەراحەتەوە بڵێم موریدی تەئید یا هینی زۆر كەس نەبێت من لە گەڵ ئیعدامی سەدام نەبووم چونكە دەبوایە سەدام هەتا دوا تاوان بمابایەتەوە، چونكە ئەو دكتاتۆرە سەری مارەكە بوو، بانكی هەموو نهێنییەكان بوو، هەموو نهێنیەكان لە گەڵ خۆی چوونە بن گڵونێژران. راستە جینایاتی دجیلیش هەرتاوانەو زولمیان لێكراوە بەڵام تاوانی گەورەتر لە دوای ئەوە هاتوون لە سەردەستی سەدامو دارودەستەو رژیمەكەی. لەراستیدا ئەو دادگایە غەدری لە كورد كرد، گۆلیان لێكردین.
پێت وایە دادگای باڵای تاوانەكانی عێراق پشت بەو دادگایە دەبەستێت، كە ئێوە لە هۆڵند بەسەركەوتنتان گەیاند؟
وەڵا ئەگەر پشتی پێنە بەستێت قازانج ناكات، چونكە دادگای هۆلند زۆر كێشەی لە كۆڵ ئەم دادگایە كردووەتەوە، زۆر نهێنی ئاشكرا كردووە، حوكمی لەسەرداوە، دۆسێكەش هاتووە بۆ ئێرە دراوەتە دادگای باڵای تاونەكانی ئێراق، بەڵام بۆ یەكلایی كردنەوەی دۆسێی جینۆسایدی گەلی كورد دەبایە یەك دادگایەكی بەین مللەلی بۆ دروست بوایە.
ئێوە وەكو ناوەندی (چاك) وەكو رێكخراوێكی ناحكومی نێونەتەوەیی ناتانەوێ لە دەرگای دادگای نێودەولەتی بدەن؟
ئێمە با بە هەلە لە ناوەندی چاك تێنەگەین ئەمە كاری ناوەندی چاك نیە ئەوە لە توانای رێكخراوێكی ناحكومیدانیە، لە راستیدا ئەم كارە ئەركی دەولەتی ئێستای ئێراق بوو. دەولەت دەتوانێ ئەو كارە بكات، حكومەتی كوردستانیش دەتوانێ ئەم كارە بكات، چونكە دادگای نێودەولەتی مختصە بە ئیختلافاتی دەولەتان، دەنا ئەوە لە توانای ناوەندی چاكدا نیە بروابكە بۆ دۆسێی فرانس ڤان ئانرات بە ٥٠ یۆرۆو نەختە نەختە پارەمان لە خەڵك بۆ گرد كردووەتەوە.
ئەی حزبەكانی كوردستان بۆ یاریدەیان نەدان؟
ئەوجا دەتوانی لە وان بپرسی بۆ یاریدەیان نەداین، هەڵبەت قەزیەكەیان پێ باش نەبووە.
ووتت تۆ شایەتحاڵ بوییت لە دادگاكەی هۆڵندا كێ هاوكارتان بوو لەو كارە مەزنەدا؟
من وەك شكایەتكار ئامادەبووم، نەوكو شایەتحاڵ چونكە ئەوەڵین كەسێك بووم وەكو دۆسێی سەردەشت بێمە جواب و بەشداری بكەم لە دادگایەكە و ئەم كیمیابارانە بەدنیا بناسێنم، لەم نێوەشدا پێویستە سوپاسی ئامۆزای خۆشەویستم كاك مستەفا چاورەش بكەم كە ئەم ئەسنادو مەداریكە كە ئەوەڵین جار كتێبەكانی لەسەركیمیابارانی سەردەشت دامێ، كە ئەویش كاتی خۆی بەدەستی كەوتبوون، لەجەماعەتی حزبی دەعوەی وەرگرتبوون، كەهاتبوونە دەرەوە بۆ تەبلیغاتی خۆیان بەكاریانهێنابوو، هەروەكو زۆر جار من دەبینم ئەم (عەكس) وێنانە لەسەركیمیابارانی سەردەشتو كیمیابارانی هەڵەبجە زۆر لە حزبەكانی ئێرانیش بەكاریاندەهێنا، چۆن حزبەكانی عیراقیش بەكاریاندێنان، بۆیە دەڵێم كاتێك ئەو كتێبانە بەدەستی ئێمە گەیشت، ئێمە رەسمی کەسوکاری خۆمان لە ناویاندابینینەوە كە ئێستا هەندێكیان ماون و متەئەسیفانە هەندێكیشیان لەئەنجامی ئەو بۆمبارانە شەهید بوون، ئەوە بۆمن بووە هاندەرێكی گەورە كە بەدوای تاوانبارنی ژینۆسایدی گەلەكەمدا بگەرێم، توانیم چەندین جار لەگەڵ هیئەتی مونسیفەو هێومان رایت وۆچ لەوڵاتانی ئەمریكاو لە بەلجیكاو لە وڵاتانی دیكەو لە دادگای هۆڵند، هەروەها ئەوەشم بیرنەچێ كە هەرئەم وێنانە لە دادگای دانیمارگ لە دژی خەزرەجیو لەدژی وەفیق سامەرایی لە بەلجیكا كەڵكیان لێوەرگێرا، دیسانەوە ئێمە بەهۆی زۆر بەڵگەی دیكەوە مەسەلەی ئەنفالو ژینۆسایدی كوردمان مەترح كردبوو، بەڵام بێمەوە سەر ئەسلی پرسیارەكەی بەرێزت ئێمە لە دادگای هۆڵند توانیمان بە یارمەتی حزبی سوسیالستی هۆڵندی دۆسێكە بەرینە پێشەوە هەروەها داواكاری گشتی ( فرێدتێڤن) بەراستی بەر لە ناوەندی چاك ئەوەی ئەوان كردیان دەتوانم بڵێم كارێكی بێوێنەیە،ئەو دووكەسە، لەسەر تاریخی گەلی كوردو ژینۆسایدكردنو هەموو ئەو تاوانانەی دژی میللەتی ئێمە ئەنجامدرا بوون، خۆیان ماندووكرد، دەتوانم بڵێم بە بارتاقای سەدساڵ خەباتی چەكداری بوو بۆ ئێمە، بەڵام لەبەر ئەوەی فرانس ڤان ئانرات ئەنجامدەری تاوانی جینۆساید نەبوو، بەڵكو هاوبەش بوو سزاكەی ١٥ ساڵ بوو، بەڵكو تاوانبارانی یەكەم سەدامو عەلی حسن مجیدو ئەو سەركردانەی بەعسن لە قانوندا، هیوادارم بتوانین لە دادگای عێراقیش ئەو مەسەلەیە وا ساغ بكەینەوە، وەكو هۆلوكۆستی جولەكەكان كە ئێمە بتوانین ئەم تاوانانە ئاوا ئیسپات بكەینو بە شوێنیدا بچین، لەداهاتوودا قازانجی سەد دەرسەدی دەبێت بۆكێشەی كورد.
نیسان 08, 2022 1
نیسان 16, 2024 0
ئازار 17, 2015 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە الأمم المتحدة: فظائع داعش في العراق قد ترقى إلى الإبادة الجماعية
ئازار 17, 2015 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە حقوق الإنسان: مشروع لشمول الفيليين بامتيازات رفحاء ولا نملك بيانات دقيقة عن ضحاياهم
نیسان 16, 2024 0
نیسان 13, 2024 0
ئازار 20, 2024 0
ئازار 16, 2024 0
ئاب 11, 2020 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە دیداری ئەنفال : حەسەن محەمەد سێدەری چیرۆکی خۆیان وگوندەکەی دەگێڕیتەوە.
ئاب 10, 2020 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە مستەفا قادر پیرۆت دەربارەی كیمیبارانی هەوارەخۆڵ دەدوێت .
ئاب 10, 2020 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە دیداری ئەنفال .. ئەو رۆژەی كە لێبوردنە گشتیەكە دەرچوو، براكەی من لە نوگرەسەلمان گیانی لەدەستدا.