دەربارەی پرسی ئەنفال مافی خۆمانە بپرسین
دەربارەی پرسی ئەنفال مافی خۆمانە بپرسین
هۆمەر محەمەد
کورد بەبێ ئەوەی بترسێ و شەرم بکات مافی خۆیەتی بگەڕێتەوە بۆ ڕیشەی (ئەنفال) ئەم چەمکە، ئەگەرچی ئایەتێکی قورئانەو کوردیش زۆرینەی موسڵمانە بەڵام هەتا ساڵی ١٩٨٨ کوردەکان بەم ئایەتەو بەچەمکە وێرانکارییەکەی ئاشنا نەبوون. رەنگە باشترین بەڵگەی ئەم ڕایەم هەر قسەکەی ئەسمەربێت کاتێک لەمێردەکەی دەپرسێت : “پیاوەکە ئەنفال چییە؟ ئەویش لەوەڵامدا دەڵێت: واتا دەفەوتێین” هەندێک دەڵێن ئەمە فەرماندەیەکی سوپای عێراق ئەفسەرێکی پلەبەرزی ئەو سوپایە کە پابەندییەکی قوڵی بەئاینی ئیسلامەوە هەبووە یەکەم هێرشی سوپای عێراقی بۆسەر کوردەکان ناوناوە ئەنفال و ئیدی قۆناغەکانی تریش هەر بەئەنفال ڕۆیشتوون هەتا لە ٦ی ئەیلولی هەمان ساڵدا بەیانی کۆتایی بەناوی (ئەنفالی کۆتایی- خاتمة الانفال) ناونرا. ئەم قسەیە لەزاری فەریق رکن نزار عەبدولکەریم خەزرەجییەوە ئاشکرابوو، خەزرەجی بۆ خۆی ئەوسا سەرۆکی ئەرکانی سوپای عێراق بوو، کامل ساجد فەرماندەو پێشەوایەکی فەیلەقی یەک بوو. ئەوەی خەزرەجی دەیڵێت ڕاستە کامل ساجد عەرەبێکی سوننە مەزهەبی ئیمانداربوو، هەتا تەمەنی هەڵکشاوە زیاتر ڕۆچووەتە ناو ئاین و ئیمانەوەو هەتا بووەتە پیاوێکی سەلەفی. سەرئەنجام ئەویش وەک زۆر جەلادی تر بەدەستی سەدام کوژرا، هێشتا روون نیە کە بۆچی سەدام (کامل ساجت)ی کوشت، بەڵام ئەوەی لەبارەیەوە دەوترێت گوایا گومانی لێدەکات کە خیانەتی لێدەکات بۆیە وەک زۆر ئەفسەری تر ڕاستترە بڵێین وەک زۆر جەلادی تر لەساڵی ١٩٩٧ دا لەسێدارەی دا.
ئێمە مافی ئەوەمان هەیە، کە مێژوو بپشکنین، بەدوای هەرسەرەداوێکدا بچین کە لەپشتی تاوانەکەوەیە لەناویشیدا بەرێوەچوونی (پڕۆسەکە)، هەتا بەدوای وردەکاریدا بچین و هیچ تێبینیەک نادەیدە نەگرین “ئەوە ئەگەر نەتەوەمان بەبێ دەمارگیری بۆگرنگ بێ و بەهای کوردبوون بزانین” ئاخۆ ئەنفالی سەدەی بیستەم و پڕۆسە کۆکوژییەکەی چەندە پێوەستە بە کەلتووری عەرەبیی و کەلەپووری دینی و ڕیشەی فیکرو دونیا بینی عەرەبییەوە؟ ئایا ئەوەی ڕویدا دەکرا ڕوونەدات ؟ ئایا سوپا دەیتوانی ئەو ئەرکە جێبەجێنەکات بێگومان ئێستا لەهەر بەشداربوویەکی ئەو تاوانە بپرسیت هەرئەوەت وەڵام دەداتەوە کە ئایشمان وتی: من فەرمانم جێبەجێکردووە، هەر ئەوەی سوڵتان هاشم گوتی: ئێمە ئەرکی سوپامان جێبەجێکردووەو نەمان زانیوە رۆژێک لەسەر ئەوە دادگایی دەکرێین. بەڵام نا ئەفسەرانی سوپا توانای ئەوەیان دەبوو بڵێن سوپاکەمان نیشتمانیەو ئەرکی سوپا پاراستنی نیشتمان و هاونیشتمانیە و گوندڕوخاندن و گرتن و کۆکردنەوەی گوندنشینەکان پێچەوانەی ئەرکی سوپایە، بەڵام کاتێک دەیانتوانی کەخۆیان نەبووبن بەجەلادو بەهەمان ئەو عەقڵییەتە بارگاوی نەبووبن. نا ئەوانیش بڕوایان وابوو کوردەکان (عەجەم)ن و دەبێت نیشتمانیان بۆ بکرێت بەگۆڕستان دەنا هەرگیز ئەو تاوانە بەو شێوەیە ئەنجام نەدەدرا کە عەلی حەسەن مەجید نەخشەی بۆکێشابوو.
ئایا ئەنفال ئەرکێکی ئاینی و نیشتمانی بوو؟ هەتا ماشێنی زەبەلاحی هاڕین و لەمرۆڤخستن بۆ کوردەکان بخرێتەگەڕو بە نوێترین چەکی سەردەم لێیانبدرێت؟ یاخود ڕەشەبایەکی بیابان بوو بەڕقی شۆڤێنیزمی عەرەبییەوە هەڵیکردبوو؟ کە ڕاماڵین و دەرپەڕاندنی کوردەکانی لە نیشتمانی خۆی کردبووە ئەرکێکی نەتەوەیی و ئاینی و بەجێبەجێکردنی داوای سەرۆک و خودای دەزانی؟ ئایا دەوڵەتی عێراق مۆدێلێکی مۆدێرنێتیی دەوڵەت بوو خەریکی لاساییکردنەوەی نازییەکان بوو، یان نازییەکانیش لەسەر هەمان نەریتی ئاینی مەسیحی نەیارەکانیان پاکتاودەکرد؟
ئەگەرچی عەلی حەسەن مەجید لەکۆبوونەوەکانیدا بەڕاشکاوی دەڵێت : ئەوەی بەئەرکەکە هەڵدەستێ ئێرەیە(نوسینگەی ڕێکخستنی باکوری حزب) دەوڵەت ناهێنمە ناو ئەم کێشەیەوە. بەڵام ئەو زۆر گەوجانە دواوە چونکە ئەو خۆی پیاوێکی دەسەڵاتداری دەوڵەت بوو، حزبەکەشی جڵەوی دەوڵەت و حکومەتی بەدەستەوە بوو، بۆخۆی جلوبەرگی نیزامی دەپۆشی و سەدام سەرۆکی دەوڵەت بوو، هەموو هەنگاوێکیان بە پشتیوانی دەوڵەت و پارەی دەوڵەت و سوپای دەوڵەت بەڕێوە دەچوو، هەموو ئەنفالکراوان بەسوپای دەوڵەت و چەکی دەوڵەت کۆکرانەوەو بەماشێنی دەوڵەت گواسترانەوە. ئیتر چۆن دەوڵەت لەو تاوانە دەکرێتە دەرەوە ؟
هەکەم هەنگاوی بەعسیەکان بۆ ئەنفال ڕەشکردن و بێزراندنی کوردە گوندنشینەکان بوو، هەروەک هیچ جێنۆسایدێک بەبێ زەمینەسازیی وپلان دانان، بەڕێوەناچێت. لەهەنگاوی یەکەمدا دەستنیشان دەکرێن کێن ئەوانەی دەبێت بکوژرێن هەرلەگەڵ ئەم هەنگاوەدا ڕەشکردن و ڕیسواکردن و لەمرۆڤخستنی گروپی دەستنیشانکراو دەخرێتە گەڕ ئینجا پەلاماردان و کۆکردنەوەو دواجاریش جیاکردنەوەو پۆلێنکردن و لەناوبردن دەستپێدەکات بەعسیەکان هەموو ئەم هەنگاوانەیان بەشێوەیەکی سیستماتیک ئەنجامداوە لەئەنفالدا. لەسەرەتاوە گوندنشینە کوردەکان بە دواکەتوو، چیایی و کێوی و ئاژەڵ (بزن و کەر) ناودەبرد، تەنانەت عەلی حەسەن مەجید لەکۆبوونەوەی فەرمیدا چەندجارێک کوردەکان بەبزن ناودەبات (ناهێڵم چیدی وەک کەر بەوچیایانەوە بمێنن) (چیم لەم بزنانە بکردایە)؟ ئەم قسانەی لەکۆبوونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی ناوچەی باکورو پارێزگاری شارەکاندا کردووە کەچەندین کوردی بەعیشیان تێدابووە تەنانەت داشۆرینیان دەگاتە ئاستی جنێوی زۆر سوک هەرلەو کۆبوونەوانەدا دەڵێت: وتم رەنگە لەناو بەرپرسە کوردەکاندا (بەعسیەکان) خەڵکی باشیان تێدا بدۆزینەوە سوێند بەخوا جگەلە پارێزگارەکانی هەولێرو سلێمانی هیچیان نەباشن و نەدڵسۆزن.
کەواتە ئەم دڵڕەقییەی عەلی حەسەن مەجید تاکەکەسی نییە بەڵکو بەدرەفتاری دەوڵەتداری و سیتماتیکی دەوڵەتە. ئەوەی عەلی حەسەن مەجیدو ئەفسەرکان کردیان پێوەندی بە دڵڕەقی و بەدکاری ئینسان خۆیەوەنیە بەڵکو نوێنەرایەتی دەوڵەت دەکات و بەرهەمی شۆفێنیزم و دەوڵەتداریی فاشیزمە.
ئەنفال شتێکی نامۆ و ئاوارتە بوو بە ئەخلاق و ئیدارە و عەقڵییەتی دەوڵەتدارییەوە لە عێڕاقەوە؟ یان تەعبیری لە کڕۆک و ڕوحی دەوڵەتی عێڕاق دەکرد لەگەڵ تەواوی عێڕاقییەکان؟ گوندنشینەکانی کوردستان لەسەر ئەوە ئەنفالکران کە کوردی گوندنشینن و ئامادە نەبوون مل بەسیاسەتی لەکۆمەڵگا خستن بدەن. بەڵام پاساوی بەعسیەکان ئەوە بوو کە پێگەو ناندەری هێزی بزووتنەوە چەکدارییەکانی کوردن و ئەوانیش کرێگرتەی ئیران و دەوڵەتانی ئیقلیمی بوون و دژایەتی عێراقیان دەکرد. بەڵام کوا دەوڵەت و بزوتنەوەکان گوێیان بەداوای خەڵک داوە ؟ کەی ویستویانە شەڕیان کردووەو کەی نەیانویستووە مفاوەزات و گفتوگۆیان کردووە. بۆیە ئەو حزب و ڕێکخراوانەش کە پڕوپاگەندەی کوردایەتی و ئازادی کوردستانیان دەکرد پشکێکیان لە ئەنفالکردنی کوردەکاندا هەیە چونکە بەلای کەمەوە دەیانتوانی نەبن بەبەشێک لەجەنگی نێوان عێراق وئێران و پاساویان نەدایەتە دەست بەعسیەکان چونکە ئەوان لەخەڵکی کوردستان باشتر دەیانزانی لەگەڵ ڕژێمێکی فاشی ڕووبەڕوون .
بەڵام خۆ دواجار ئەوەی بڕیاری لەمەڕ کوشتارو ئەنفال و حەڵاڵکردنی ماڵ وسامانی گوندنشینەکان هەبوو، هەر بەعسیەکان بوون کە جڵەوی مەرگ و ژیانی کوردەکان و تەواوی عێراقیەکانیان بەدەستەوە بوو! ئەوەی یاساو تەشریعی بۆ ژیانی عێراقیەکان دادەنا هەر بەعسیەکان بوون نەک نەیارەکانیان. درۆی بەعسیەکان لە پاساوەکانیدا باشتر دەردەکەوێ دەنا ئەوانەی لە ئەنفالدا کوژران و فرۆشران و بێسەروشوێنکران هەر ئەو کەسانە نەبوون کە چەکیان لە دژیان هەڵگرتبوو ئەو خەڵکەش بوو کە کاسبی ماڵی خۆیان بوون، ئەو ژنانە بوون کەچەکدار نەبوون ئەو منداڵانە بوون، کە بەهیچ پێوەرێک و بەهیچ یاسایەک ناچنە خانەی شۆڕشگێڕی و خۆفرۆشییەوە، منداڵی خوار تەمەن هەژدەساڵ و ئاژەڵی کێوی و ماڵی لە بناری چیاکان و پشت کێوەکانی کوردستان خۆ چەکدارو تێکدەرو پێشمەرگە نەبوون نەزمانیان هەبوو جنێوی پێبدەن و نەدەستیان هەبوو گوللەی پێبتەقێنن، باڵندەی ناوچۆم و دەشتەکان بەچ پێوەرێک و بەکام یاسا مەحکوم بوون بە کیمیابارانکردن و بەکۆمەڵکوشتن ؟
سەرچاوەکان
- دیدار لەگەڵ ئەسمەر ئەحمەد، ئەنفالستان ژمارە (٥) نیسانی ٢٠٠٨ ل٩٠
- میدیل ئێست ۆوچ جێنۆساید لەعێراق و پەلاماری ئەنفال بۆسەر کورد، پاشکۆی () نەوارەکانی عەلی حەسەن مەجید وەرگێرانی محەمەد حەمەساڵح توفیق ٢٠٠٤ چاپی دووەم خانەی وەرگێران .
- ڕەچەڵەک ناسی ئەنفال، پێشەکییەک بۆ ئابووریی سیاسیی ئیسلام ، مەنسووریی تەیفووری، ناوەندی غەزەلنوس، چاپی یەکەم، تاران، ٢٠٢٣ .
- عومەر محەمەد، سیمنار ١٣ی نیسانی ٢٠١٣، سلێمانی موزەخانەی نیشتمانی ئەمنەسورەکە.
