ئەمڕۆ ٤١ هەمین ساڵیادی بۆمبارانکردنی شاری قەڵادزێیە
ئەمڕۆ ٤١ هەمین ساڵیادی بۆمبارانکردنی شاری قەڵادزێیە
ئەنفالیستان – سلێمانی :
چلویەک (٤١)ساڵ لەمەوبەر سەر لە بەیانی ڕۆژی چوارشەمەی ٢٤/٤/١٩٧٤ کاتژمێر ٩:٤٥ خولەک لە رۆژێکی ڕۆژە خۆرهەتاودا فرۆکەکانی هێزی ئاسمانی دەوڵەتی عێراق کە ڕژێمی دیکتاتۆری بەعسی عەرەبی سەرۆکایەتی دەکردو تیایدا دەسەلاتدار بوو، بە چەکی قەدەغەکراوی نێودەوڵەتی جۆری ناپاڵم بۆردومانی شاری قەڵادزێی کرد،کە ئەوسەروەختە جگەلە خەلکی مەدەنی زانکۆی سلێمانیشی لێبوو، بەهۆیەوە ١٣١ ھاوڵاتی مەدەنی گیانیان لەدەستداو ژمارەیەکی زۆریش بریندار بوون لەوانە ژمارەیەکیان خوێندکاری زانکۆ بوون.
دەسەلاتدارانی عێراق لە کاتێکدا تاوانی کۆمەڵکوژی شاری قەڵاتدزێ ئەنجامدا کە دەوڵەتی عێراق لە ٢٠/١/١٩٥٩ واژۆی ڕێکەوتننامەی قەدەغەکردنی پەیماننامەی بەربەستی جینۆسایدو سزا خستنە سەر تاوانکارانی جینۆسایدی کردبوو کە لە ٩-١٢-١٩٤٨ دەرچووە و لە ١٩ ماددە پێک ھاتووە، کەچی بەعسیەکان کە حوکمرانی عێراقیان دەکرد، نەک سڵیان لەتاوانی کۆمەڵکوژی خەڵکی مەدەنی شاری قەڵادزی نەکردەوەو پەندوعیبرەتیان لەو شەرمەزارییە وەرنەگرت دوو رۆژ دوای ئەو تاوانە شاری هەڵەبجەشیان لە ٢٦ی نیسانی سالی ١٩٧٤ بە ناپاڵم بۆردومانکردو لەوشارەش (٣٠)کەسی تریان کوشت وژمارەیەکی زۆریشیان بریندارکرد. هەموو ئەوتاوانانە بەبەر چاوی وڵاتە زلهێزەکانی دنیاوە رویاندا کەچی هەر جاوپۆشیان لە رژێمی بەعس کرد، سەرئەنجام ملهوری گەیشتە لوتکەی بەربەرییەت و تاوانی کۆمەڵکوژی کوردانی فەیلی لەسەرتای هەشتاکان و کۆتایی حەفتاکان و کۆمەڵکوژی پیاوانی بارزانی ساڵی ١٩٨٣ و گازبارانی بالیسان وشێخ وەسان و شاری سەردەشت لە نیسان و ئابی ساڵی ١٩٨٧ و گازبارانی شاری هەلەبجە لە ١٦ی نیسانی ١٩٨٨ و ئەنفالکردنی هەموو گوندەکانی کوردستان لەهەمان ساڵدا.
لەدوای راگواستن و وێرانکردنی هەموو گوندەکانی کوردستان راگواستنی شاری قەڵاتدزی لەساڵی ١٩٨٩ دا بووە ئامانجی بەعسیەکان. لە ساڵی ١٩٨٩ شاری قەڵادزێ بەیەکجاری راگوازراو خانووەکانی لەگەڵ زەوی تەختكران، خەڵکەکەشی بەزۆرەملێ راگوێزران بۆئۆردوگا زۆرە ملێكانی هەردوپارێزگای هەولێرو سلێمانی لەوانە ( خەبات ،كەورگۆسك ، دارەتوو ، جدیدە ) لە پارێزگای هەولێر و بازیان و باینجان لە پارێزگای سلێمانی .
سەبارەت بە ناوی قەڵادزێ دوو لێكدانەوە هەیە:
1- لە دوو وشەی (قەڵا) و (دژ)ەوە هاتووە وشەی یەكەمیان بە مانای قەڵاو وشەی دووەمیان بە زمانی فارسی (دژ)ە و هەر بە مانای (قەڵا) دێت واتا قەڵای دژەكان یان قەڵای قەڵاكان.
2- لە (قەڵای دووزێ)ەوە هاتووە بە مانای قەڵایەك وەك پــاشــمــــــاوەی شــوێنـەوارێكــی دیـَـــریـــــــــــن و (دووزێ)یـەكـەش ئــەو زێیـانەیە كە لە پشت (قەڵا)كەوە تێكەڵ بەیەك دەبن لە ڕۆژئاوای قەڵادزێ بەم شێوەیە پێی و تراوە قەڵای دووزێ دواتر لەسە زمان سوەراوە و پێی وتراوە قەڵادزێ.
خۆراگری خەلکی قەلاتدزێ
لەدوای بۆردومانکردنی شاری قەڵادزیوە هەمیشە خەڵکەکەی ئازایانە خۆیان راگرتووەو روبەرووی ستەمکارییەکانی رژێمی عێراق دەبوونەوە هەرلەگەڵ دروستبوونەوەی جموجۆڵی سیاسی وبەهێزبوونەوەی هێزی پێشمەرگە شاری قەلاتدزێ رۆڵی بەرچاویان بینیوە، لە سالیادی بۆردومانە درندایەتیەکەی ٢٤نیسانی ١٩٧٤دا خەڵکی قەلاتدزێ ڕاپەڕینێكی گەورەی جەماوەرییان ئەنجامدا لەڕیکەوتی ( 24-4-1982) سەرباری ئەوەی پیاوانی رژێم نامەردانەو بەوپەری درندایەتییەوە روبەروی خۆپیشاندەران بوونەوە بەلام ئەو راپەرینە دانەمرکایەوەو بووە هۆی سەرقافڵەی ڕاپەڕینەكانی تری شار و شارۆچكەكانی كوردستان لە ساڵی (1982).
ئاوەدانکردنەوەی شار:
سەرباری هەموو وێرانکارییەک و درندایەتیەکی بەعس و گەمارۆی ئابوری و نەبوونییەکی ترسنکا و سەرباری بێباکییەکی دەسەلاتداری کوردستان، کە لەبری ئاوەدانکردنەوە سەرگەرمی شەری ناوخۆبوون ، سەرباری هەژارییەکی کوشندە کە بەرۆکی خەڵکی کوردستانی گرتبوو، لە دوای راپەرینی ساڵی ١٩٩١ەوە خەڵکی قەلادزێ ئازایانە بریاری خۆیانداو ئۆردوگاکانیان بەجێهێشت و گەرانەوە بۆ ئاوەدانکردنەوەی شارەکەیان کە ئەوسا یەک خانووی تێدا نەمابوو . سەرباری کەمتەرخەمی و بێباکی حکومەتی هەرێمی کوردستانیش بە ئازایەتی خەڵکەکەی ئیستا قەڵادزی قەشەنگترین شاری کوردستانە .
قەڵاتدزێ لە ڕووی هەڵكەوتەی جوگرافیەوە:
شاری قەڵادزێ ناوەندی قەزای پشدەرەو لە روی کارگێرییەوە سەر بە پارێزگای سلێمانیە و نزیکە ١٣٤ کیلۆمەتر لێییەوە دوورە. لە ڕۆژھەڵاتییەوە هاوسنووری رۆژهەڵاتی کوردستان و دراوسێی شارەکانی سەردەشت ومیراوایە. لەڕۆژئاواشەوە شاری ڕانیەو لە باکوورەوە ناحیەی قەسرێی قەزای چۆمانەوە و لە باشوورەوە ناحیەی بنگردە و ناوچەی مەرگە و قەزای ماوەتە.
دەكەوێتە نێوان قەزای ڕانیە و دوكان, لە هەرچوار لاوە بە چیا دەورە دراوە: لە ڕۆژ ئاواوە زنجیرە چیایی كێوەڕەش و لە باشووردا زنجیرە چیایی ئاسۆس و لە ڕۆژهەڵاتدا زنجیرە چیایی بڵفەت و چواس و مامەندە, لە باكوریشەوە زنجیرە چیای قەندیل, دە كەوێتە نێوان هێڵی پانی (32-36) هێڵی درێژی (44-45) پلەی ڕۆژهەڵاتەوە, ڕووبەرەكەی دەخەمڵێنرێت بە (4000)كم2, پێنج ناحیە هەیە لەم سنورە لەوانەش (هێرۆ، هەڵشۆ، ژاراوە، ئیسێوە، سەنگەسەر), لە ڕووی پۆلێنی جوگرافیاوە دەكەوێتە ناوچە چیا بەرزەكان. كە بەرزایی لە نزیك دامێنی زێی بچوكدا دەكاتە 780 پێ و تا بەرەو باكور بچین زیاد دەبێت تا دەگاتە 1800 پێ.
