شەنگال و جێنۆساید ………………………..مەحسەن حەسەن
شنگال و
شەنگال و جینۆساید
مه‌حسن حه‌سه‌ن
هه ردەما شنگال دهێتە سەرزارێ مە پەیڤه جینۆساید خۆ ل مێشکێ مە دده ت، و هزر د وان فرمان و جینۆسایداندا دکەین یێن کو مللەتێ ئێزدی روبروبوویێ و شیاین وەک دار بەروو ب خۆراگری بمینن و سەر نەچەمینن وخۆ لبەر وان ئاستەنگی و ئالۆزیان بگرن یێن ددرێژیا دیرۆکێدا کەفتینە بەر سنگێ وان و دهەمان دەمدا یێن فێری وان هەمی جورە ئاستەنگی و ئالۆزیان بووین یێن کەفتینە بەر رێگە واندا ددرێژیا ٧٤ فرماناندا، ئانگو دشێن بێژین یێن بووینە مرۆڤێن خۆراگرێن ئاستەنگیان و دشیان سەردەریەکە جیاواز ژ خەلکەکی دیتر دگەل ڤان جۆرا ئاستەنگیان بکەن یێن کو ب درێژیا مێژوویێ رووبروبووینێ،جینۆساید (Genocide) وەک زارەڤەک ژ دوو پەیڤان پێگ دهێت ئەوژی geno)) پەیڤەکا یونانیە ب رامانە رەگەز یان نڤش دهێت و (cide) پەیڤەکا لاتینی یە ب رامانا ژناڤبرن و قرکرن دهێت، هەردوو پەیڤ پێگڤە ب رامانا قرکرنا رەگەزی دگەهینت، هەروەسا ئەڤ زارەڤە یەکەم جار ژلایێ یاساناسێ جوهی (رافائیل لیمکن) ڤە هاتیە بکارئینان. تاوانا قرکرنا رەگەزی یان قرکرنا بکۆم ب تاوانەکا دەولەتیی دهێتە هژمارتن، مێژوویا مرۆڤایەتیێ گەلەک گوشتنێن بکوم تومارکرینە ژوان کریارێن گوشتنا بکۆم ل دژی (هندیێن سۆر) ، چوهیا کو ناڤدارە ب (هۆلۆگوست)، هەروەسا ئەڤ سیاسەتە ل کوردستانێ ژی ژلایێ رژێما بەحسی یە فاشی ل عیراقێ هاتیە ئەنجامدان و ب تایبەتی دژی مللەتێ کورد ئەنجامداینە و دیسان مللەتێ ئێزدی ژێ بێ بەهر نابووینە، کو دهێتە هژمارتن ب ژمارە هەرە پچووکە ئاینی دناڤە کوردستان و عیراقێ دا. بتریا وان تاوانێن مەزن و کۆمگوژ یێن دژی مرۆڤاتیێ هاتینە ئەنجامدان ل سەر بناغێ نەتەوەیێ ، نڤشی ، ئۆلی و سیاسی بوون، لدوماهیکێ نەتەوەیێن ئێکگرتی ب کۆما دەنگان ل سالا(١٩٤٨) رازی بوون کو ئەڤ جۆرە تاوانە ب تاوانێن دەولی بێنە دانان،ئەو تاوانێن دژی مللەتێ ئێزدی دهاتنە ئەنجامدان ددرێژیا ٧٤ فرماناندا هەر بگرە ژ هەڤرێکیەکە بەردوام، هەرەشە ، فرمانێن رەش بووینە، گوندێن وان هاتینە وێرانکرن، مال و ملکێ وان یێ هاتیە تالانکرن، گوشتن و گرتن ژی هەردەم بەهرا وان بوویە یێن دەربەدەر بووین ، ژێک ڤەقەتیاین، تەناهی و ئارامی کێم دیتینە. ڤێجا ئەڤە هەموو یا بسەرێ وان هاتی، نە ژبەرکو رۆژەکێ ژ رۆژان بۆ دەوربەرێ خۆ جهێ مەترسیێ بووینە و نە ژبەرکو گوننەهەکا وان کری……. بەلکو لسەر بناغەکی ئاینی ئەڤ کارە ل دژی وان هاتیە ئەنجامدان ژبەرکو پێگێریا وان بوویا ب بیروباوەر و رێ و رسمێن دینێ خۆ و قایل نە بووینە ل سەر گهۆرینا وان بیروباوەران ب هەموو کارینێن خۆ، خۆ پارستینە و سزایێ وێ پێگریێ و پارستنێ ژی ئەو فرمان و جینۆساید بوون. گەلەک جاران مە وەک هەر تاکەکی ئێزدی هزرکریا ئەرێ ئەگەرێ وان فرمان و جینۆسایدان ئەوبوویا کو رۆژەکێ ژ رۆژان ئەم بۆ دەوروبەرێ خۆ بووینە جهێ نە ئارامی و تێک ڤەدانێ یان ژی مە هەردەم خۆ دوور ئێخستیە ژ بانگەوازیکرن بۆ ئاشتی و ئازادی و پێگڤەژیانە هەموو ئۆل و تاخ و چینێن دناڤە چڤاکە ئێزدیدا دژیا؟ لێ ددیرۆک و میتلۆژیا ئێزدیاندا باش یا روون و ئاشکرایە کو بەردوام دوعا و پاراستن و ساخلەمی ژبۆ ٧٢ مللەتان ژ خۆدێ دخواستن پاشان ژبۆ خۆ داخازدکرن، و مەزنترین بەلگە ئەو کو ئیرۆ رۆژ ب پێگڤە ژیانەکە موکم و باوەرپێگری لسەر ئاستەکی هەری بەرز دناڤبەرا ئاینێن دیتر و ئاینێ ئێزدیدا دهێتە ئەنجامدان،هەروەسا لسەر بناغێ نەتەوەێ ئانگو وەک نەتەوە کورد بۆ جارا دوێ یێن هاتینە ئاشکەنجەدان و سزادان، و ئەگەرێ سەرەکی جوگرافیە دەڤەرێ بوو، ژبەرکو دەوروبەرێ هەمی دەڤەرێ نەتەوەێن عەرەب و تورک و فارس لی دژیان و بەردوام هەولە ڤەگوهاستنە کوردان بۆ سەر نەتەوەێن دەوروبەر کرینە، ب تایبەتی ل دەستپێکا دامەزراندنا دەولەتا عیراقێ ئەڤ چەندا دەست پێگریا. شنگال ژی ئێک بوویە ژوان دەڤەرێن کو هەموو جۆرە جینۆساید هەر ژ جینۆسایدا لەشی، بایلوجی، کەلتوری و ئابووری بگرە لسەر خەلکێ دەڤەرا شنگال بشێوازەکی هەری توند هاتینە ئەنجامدان،ئەگەر ب شێوەکی روون و ئاشکرا بەحسی ڤان جۆرە جینۆسایدا بکەین یێن کو لسەر خەلکێ دەڤەرا شنگال هاتینە ئەنجامدان ،بگرە ژ جینۆسایدا لەشی : ئەڤ جۆرە جینۆسایدا ژ گوشتن و ژناڤبرن و ئێشاندانا کەسێن جڤاکێ ئێزدی پێگهاتبوو، چ ب رەنگەکی راستەخۆ یان ژی نە راستوخۆ وەکی (گولە بارانکرن، ب ساخی بن ئاخکرن، بێ سەروشینکرن یان ژی سیداردانا وان،جینۆسایدا بایلۆجی : پێکهاتبوو ژ رێگرتن ل زێدەبوون و وەرارکرنا خەلکێ شنگالێ ب رێگا نەزوکگرنێ ئانگو ژبەربرنێ(الاجهاض) و ژ لایەکی دیڤە برنا گەنج و زەلامێن شنگالێ ب زۆری ژبۆ پشگداریکرن دمشقکرنێن سەربازی و بەرێ وان داینە جەنگێ،جینۆسایدا کەلتووری : ئەو بوو کو بەردوام هەول ددان ببنە ئەگەرێ ژ ناڤبرن و تێک شێلاندنا دیرۆک و رەوشەنبیری و رێ ورسمێن دینێ ئێزدی و ژبیرکرنا زمانێ دایکێ و دبەردوام بوون دهەرفەندنا گوند ومزارگە‌‌‌‌ه و قوب و نیشانگەهێن خاس و چاکێن مە ئێزدیان،جینۆسایدا ئابووری : ئەڤ جینۆسایدا پێکهاتیە ژ برسیکرنا خەلکێ دەڤەرێ چ ب رێگە دورپێچکرنا دەڤەرێ ئانگو رێگرتن ل پێداوستێن ژیانە رۆژانە یان ژی ب راستکرن و سووتنە زەڤیێن چاندنێ، ژلایەکی دیڤە کۆنترلکرنا وان لەشکەران لسەر دەڤەرا شنگالێ ددرێژیا مێژووێدا کو ب ئێک ژ دەڤەرێن زۆر کرنگ دبوارێ بازرگانییە رۆژهلاتە ناڤین ب گشتی و دناڤبەرا وەلاتێن سوریا و عیراق و وەلاتێن دیێن عەرەبی ب تایبەتی دهێتە هژمارتن کو ئەڤ هۆکارە بووینە ئەگەرێ کێم کرنا سامانێن شنگالێ بگشتی و یێن هەر تاکە کەساکی ب تایبەتی،ئەڤ هەموو جۆرە جینۆسایدا هاتە کو ڤێ دوماهیکێ ژی دبەردوام بوون هەر وەکو هێرشکرنا مەزنترین رێخراوە تیرۆرستی دجیهانێ دا یا دهێتە بناڤکرن (داعش )بۆ سەر شنگالێ و دوبارەکرنا وان هەمی جۆرە تاوانان بسەر خەلکێ هەژارێ دەڤەرێدا و زێدەکرنا چەندین تاوانێن دیتر بسەر خەلکێ دەڤەرێدا.
