سه‌ردێره‌كان
- تاوانی ئەنفال و زیانە کلتوورییەکانی کورد لەکوردستانی باشوردا. هۆمەر محەمەد
- ڕۆڵی سینەما لە پاراستنی یادەوەری ئەنفالدا – وانەیەک لە هۆڵۆکۆستەوە
- سەرنجێک لەسەر دەرکەوتنی (بەراء) هۆمەر محەمەد
- الإجرام بصيغته القانونية 2 جريمة إسقاط الجنسية والترحيل – قرار (٦٦٦)
- دیسانەوە دۆسێی ١٨ کچە فرۆشراوەکە لەنێوان ساختە و ڕاستیدا. هەڵوەستەیەک لەسەر قسەکانی کاک شۆڕش حاجی
ئەنفال لەڕابوردووە بۆ ئێستا ……………………عەلی مەولود
ئەنفال لەڕابوردووە بۆ ئێستا عەلی مەولود
٢٨/٣/٢٠٢٢ -سلێمانی
ئەنفال بەرواری ٢٣/٣/٢٠٢٢، لە ژێر ناونیشانی ” ئەو مرۆڤانەی نە گۆڕەکانی بیابان جێی کردنەوەو نە چیاکان ئامێزی بۆ کردنەوە” لە ساڵۆنی فیکری ئازادبوون، سیمینارێک بۆ بەڕێزان ( هۆمەر محەمەد و د. مەنسوری تەیفووری) بەڕێوەچوو، هەردوکیان خستە سەر پرسی ئەنفال و لێکەوت و دەرکەوتەکانی. لەمیانەی بەشداری و گفتوگۆی ئامادەبوواندا، منیش چەند سەرنجێکم خستەڕوو کە لەبەر کەمی کات بەرای خۆم وەک پێویست نەگەیشت، بۆیە بەباشی دەزانم لێرەدا بیاننوسمەوە. هەڵبەت سەرەتا ئەوەی شایانی وتنە بەرزنرخاندن و رێزلێنانی هەوڵ و ماندووبوونی، “هۆمەر محەمەد”ی هاوڕێمە لە پرسی ئەنفالدا بەدرێژایی دوو دەیەی رابردوو، کە خۆبەخشانەو ماندوویی نەناسانە خەرمانێک لە چیرۆکەکانی ئەنفال و ئەلبوومێکی دەوڵەمەند لە وێنەکانی ئەو رووداوە کارەساتبارەی بۆ کردووینەتە دۆکۆمێنت و کردوونی بە وشەو خستوونیەتیە سەر کاغەزو داوێتی بەدەستی ئێستاو داهاتووەوە، کە بەدڵنیایی رۆڵی گرنگیان بینیوە لەوەی گوزارەی ” ئەنفال” سەربەخۆ لەوەی ناوەکە لەکوێوە هاتووە و چ مانایەکی زمانەوانی هەیە، ئێستا بووە بەشوناسی مەزڵومییەت و جینۆسایدی کورد.
سەرنجی یەکەم : پپرۆسە سەربازییەکانی ئەنفال نزیکەی ٧ مانگی خایاند، لە ٢٢/٢/١٩٨٨ لە دۆڵی جافایەتیەوە دەستی پێکردو لە ٦/٩/١٩٨٨ لەبادینان کۆتایی پێهات و وەک تارمایی مەرگ و وەیشوومەی نەهاتی بەناوچەکانی کوردستاندا گەڕا، بەشێوەیەکی زنجیرەیی، گوندو دێهاتیەکانی ناوچەکانی قەراخ، گەرمیان، دەوروبەری زێی بچووک و بناری خاڵخاڵان، سماقوڵی و هیران و وەرتێ و بالیسان و .خستە ناوگێژاوی خۆیەوە، ئەم شاڵاوە دوژمنکارانەیە بە ٨ قۆناغی یەک لەدوای یەکدا بەڕێوەچوو کە جار دوایجار تونتر دەبۆوەو قورستر دەبوو. پرسیاری ئەم بەشە ئەوەیە کە بۆچی لەلایەن ئەو هێزانەی دەستڕۆیشتووبوون لەناوچەکانی ژێردەسەڵاتیان و پێشمەرگەکانیان میوانی هەمیشەیی سەرسفرەو ناوجێگای گەرمی گوندیەکان بوون، رێگایەک بۆ رزگارکردنی خەڵک نەبینرایەوەو کەڵک لە ماوەی نێوان قۆناغەکانی ئەنفال وەرنەگیرا؟ بۆچی هێزەکانی خەڵک رێکنەخران بۆ بەرەنگاری و لەجیاتی ئەوە سیاسەتی پەرت بوون و ئاشبەتاڵ و هەرکەس بۆخۆی پەیڕەوکرا. بۆچی سەرەتا رێگا لە خەڵک گیرا پاشەکشە بکات بۆ ناو شارەکان و خەڵک کرا بە پشتێنەی ئەمنی و دیواری مرۆیی و دواتریش بێ پشتیوان بەجێهێڵران، ئەگەر بەنیازی بەرگری و بەرەنگاری نەبوون بۆچی رێگایان لە خۆدەربازکردنی خەڵک گرت؟ ئایا نەدەکرا رێگایەک ببینرێتەوە بۆ پووچەڵکردنەوە، یان لانیکەم کەمکردنەوەی زیانەکان و کاریگەریەمرۆییەکانی ئەنفال؟ بۆچی وا بە ئاسانی و خوێن ساردانە خەڵک و تەنانەت بەشێک لە هێزە چەکدارەکانی خۆشیان کردە گۆشتی بەردەم گورگی فاشیزم و تەکنەلۆژیای جەنگی و ماشێنی هاڕین؟ بەرای من رەگی ئەمە لە تایبەتمەندییەکی زگماکی ناسیونالیزمی کورد دایە کە لە هەموو توندپێچێکدا ئاشبەتاڵیان هەڵبژاردووە، ناگەڕێینەوە بۆ مێژووی دوور، تەنها تەمەنی سیاسی ئەو هێزانەی لە سەردەمی ئەنفاڵ و دوای ئەنفال دەسەڵاتدار بوون، ئەگەر بەمێژوویاندا بڕوانی بەردەوام لە بازنەی ( شەڕ – مفاوەزات – شەڕ)دا خولاونەتەوە و ئەوکاتانەی شەڕیان لەگەڵ دەوڵەتی ناوەندی کردووە خۆیان داوەتەپاڵ دەوڵەتانی ناوچەیی و بوونەتە کەواسووری بەر لەشکری ئەجینداکانی ئەوان و کە چوونەتە مفاوەزاتیشەوە، خۆیان رادەستی دەوڵەتی ناوەندی کردووە. لەهەر کاتێکیشدا رێککەوتن هەبووبێت لە نێوان دەوڵەتی عێراق و ئەو وڵاتانەی ناسیونالیزمی کورد پشتی پێ بەستوون، یەکسەر ئاشبەتاڵیان راگەیەندووە. دەتوانین نمونەکانیش بە رۆشنی ببینین، لە کۆتایی شەستەکان باڵی جەلالی لەبەرامبەر رێککەوتنی باڵی مەلایی و حکومەتی ناوەندی، پارتی لە ساڵی ١٩٧٥ لەبەرامبەر رێککەوتنی جەزائیردا، لە ساڵی ٩٨٨ لەبەرامبەر وەستانی شەڕی ئێران و عێراقدا، لە ٩٩١ دوای راپەڕین کە ئەمریکا بووارێکی دایەوە بە رژێمی بەعس ئەمان بەخێرایی بەمفاوەزات قایل بوون، ٣١ ئابی ١٩٩٦ یەکێتی لەبەرامبەر رێککەوتنی پارتی و بەعسدا، ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٤ زیاتر لە ٥١%ی ناوچەکانی کوردستانی باشوور لەبەرامبەر جوڵانێکی سوپای عێراق و ئۆکەی وڵاتانی ناوچەکە. ئەم چەند بارەبوونەوەیە، نە رێکەوتەو نە ناچاری، بەڵکو بەشێکە لە جیناتی ناو سینالیزمی کورد و لە خوێنی دایە، ئەوە بووەتە هەستێکی گشتی خەڵکی کوردستانیش، هەمیشە ئەو دەربڕینانە بەرگوێ دەکەون ” ئەمانە خۆیان پڕدەکەن و رادەکەن، بەتەمای ئەم وڵاتە نین، هەرشتێک بێت خۆیان تێدەقوچێنن و ئێرە جێدێڵن … ” ئەمانە قسەی ناشارەزایان نین، برووسکە نین لە ئاسمانی ساماڵ و دووکەڵی بێ ئاگر نین، خەڵک بە ئەزموون بەم قەناعەتە گەیشتووەو لە نەستیاندا جێگیربووەو ڕەگێکی قوڵی لەئەزمونی ماڵوێرانی وشکستی ناسیونالیزمدایە، ئەم بزووتنەوەیە کە زیاتر چەکداری بووە لەوەی سیاسی بێت، هیچکات لەئاستی متمانەی خەڵکدا نەبووە، بۆیە قابیلی پشتپێبەستنیش نەبووەو لەداهاتووشدا هەرنابێت.
سەرنجی دووەمم: لە ئەنفالدا زیاتر لە ٤هەزار گوند رۆخێندران، ٢٥٠ شارۆچکە و گوند کیمیاباران کران، زیاتر لە ١٧٥٠ قوتانخانە داخران و لەشاڵاوەکاندا ڕوخێندران، ژمارەیەکی زۆری خەڵک چ لەکاتی رووبەڕووبوونەوەداو چ بەهۆی چەکی کیمیایی و چ لە زیندانەکان و گرتووخانەکان و هەروەها لە گۆڕە بەکۆمەڵەکاندا، لەناوچوون، ئەمەش دوو ساڵ دوای گازبارانی هەڵەبجە، بەڵام ئەم رووداوە گەورەیە سەرنجی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و مرۆڤدۆستانی نەتەوەکانی تر و تەنانەت رێکخراوە خێرخوازیەکانیشی رانەکێشاو هەستی نەجوڵاندن و چاویان لەبەرامبەری داخست و گوێی خۆیان لێ کەڕ کرد، ئەمە ئەگەر لەپاڵ دووبارە بوونەوەی هەمان هەڵوێست لە پارچەکانی تری کوردستان لەبەرچاوبگرین و بەراوردی بکەین بەپەرچەکرداری ئەوەی بەرامبەر میللەتانی تر دەکرێت و لەناویشیاندا ئۆکرانیای ئێستا، بەسادەیی دەگەینە ئەو پرسەی کە سیستەمی مەوجوود بەدرێژایی مێژووی خۆی نەتەوەی کوردی هەزم نەکردووەو بەردەوام فڕێیداوەتە دەرەوەی خۆی، لەگەڵی نەگونجاوە، هەرچەندە بەوپەڕی تەنازولاتەوە ناسیونالیزمی کورد لە وێستگە جیاوازەکاندا ویستوویەتی خۆی لەگەڵ سەرمایەداری بگونجێنێ، بەڵام سیستەمەکە قبووڵی نەکردووە، تەنانەت بەتاڵانبردنی نەوت و ملکەچکردن هەتا ئاستی زەلیل بوون و نۆکەرایەتیش دادی نەداون، کە ئەمە راستەوخۆ بەمانای ئەوە دێت کە میللەتی کورد بۆ رزگاربوون و ئازادی دەبێت دژی ئەم سیستەمە بێت و بەرەنگاری بەرێبخات بەرامبەری، ئەگەرنا زیاتر لەو قوڕە دەچەقێت کە بەهۆی ڕادەستکردنی دەسەڵاتی هەرێم بە کۆمپانیا گەورەکان و خۆڕادەستکردنی دەسەڵات بەدەستەکانی هەرێم بە سندوقی دراوی نێودەوڵەتی و ئەجیندای ئابووری وڵاتانی دەرەکی و چوونە سەر نەخشەی وزەی جیهانی، بۆ کوردانی باشوور گیراوەتەوە.
سێهەم سەرنج: لەسەر درێژبوونەوەی ئەنفالە بۆ ئێستاو بەردەوامیەتی لەداهاتوودا، ئەگەر دەسەڵاتی مەوجودو نەهجی مەوجوود درێژەی هەبێت: ئەنفال تەنها ٣ ساڵی خایاند لەسەردەمی بەعسدا، لە بەهاری ٩٩١ کوردستان لە دەستی رژێمی بەعس رزگار بوو، بەڵام لەبەعسیزم رزگاری نەبوو، بەعسیزم و بەهەمان شێوە ئەنفالچێتی لە رێگەی حیزبە کوردیەکانەوە درێژەی هەبووە، حیزبە کوردیەکان لەسەر ئەم دارە موتوربە بوون، هەر بەرێک بدەن و شێوەو ناوی میوەکە هەرچیەک بێت، هەر بەتامی بەعسیزم و ئەنفال دەبێت، ئەوان وەک بڵێی لەلایەن وڵاتانی ناوچەکەوە ئەرکدارکراون بۆ درێژە پێدانی ئەنفال و رێگەگرتن لە ساڕێژ بوونی برینەکانی، بۆ ئەوەی ئەم زامە بۆ هەمیشە بەکراوەیی بمێنێتەوە، ئەوان بەکردەوە بوون ئێسکی ناو ئەم زامە و بەبەردەوامی دەیکولێننەوە تا خوێنی لێ بچۆڕێ.
ئەنفال هەرگوندڕوخان و کۆمەڵکوژی نەبوو، بەڵکو زیانە مەعنەوییەکەی گەورەتر بوو، ئاژەڵداری و کشتوکاڵی کوردستانی پەکخست و تەواوی لادێکانی چۆڵ کرد، خەڵکی لە سرووشت جوگرافیاو کلتوری خۆی دابڕی، بووە مایەی پیسکردنی ژینگەو تێکدانی ژیانی ئیکۆلۆژی، ئەنفال چەکداریی کرد بە کارو کەسابەت و سەرچاوەی ژیان و بژێوی، سیخوڕی وگوێ لەمستی کرد بەپیشە، ئەنفال خەڵکی بەتەواوی خستە باوەشی دەوڵەت و ژیانی گرێدرا بە ئەمرو نەهی دەسەڵاتەوە، ئەنفال پاشماوەی دەرەبەگایەتی لەرێگەی موستەشارەکانەوە کرد بە خاوەن دەسەڵاتی ئابووری و سیاسی و شارەکان بەهۆی باڵادەستی ئەمانەوە بوون بە گوندی گەورەو سەرمایەو وەبەرهێنان و دەسەڵاتێکی کۆنەخواز جێگیر بوو، ژیانی نیمچە کۆمۆنی و هەرەوەزی دیهاتەکان لەناوبراو..شوناسی کلتوری و کاری هەرەوەزی و دەستەجەمعی کۆتاییان هات، ئێستا هەموو ئەوانە درێژەیان هەیەو بگرە پەرەیان پێدراوەو کراون بەسیستەم. دەسەڵاتی کوردی بوو بە میراتگری شەرعی دەسەڵاتی بەعس، بەعسیزمیان وەک فیکروکلتور تێکەڵ بەکوردایەتی کرد هەم لە درێژەپێدانی ئەنفال و هەم لە پارێزگاری کردنی ئاسەوارە کوشندەکانی بەعس، ئەوان جارێکی تر ئەنفالیان لە بردنی نەوت و وزە، لە داگیرکردنی سامانی گیشتی و قۆرخکردنی داهاتی نیشتمانی، لە سیاسەتی سکهەڵگوشین و برسیکردنی خەڵکداو لە زەوتکردن و دەستبەسەرداگرتنی زەوی و زاری خەڵک و تاڵان و بڕۆی ئابووریدا، تەوزیف کردەوە.
گۆڕینی ئەم بارودۆخە، پێویستی بەگۆڕینی هۆکارەکانی هەیە.
