٢٥ی ئاب یادی دەستپێکی ئەنفالی کۆتایی
ئەمرۆ ٢٥ی ئاب یادی دەستپێکردنی قۆناغێکی تری ئەنفالە
عومەرمحەمەد
هێشتا ئەنفالی قۆناغی ٧ کۆتایی نەهاتبوو، بەڵکو لە دۆڵی ئاکۆیان و چیای کۆڕەک و دۆڵی مەلەکان و بالیسان و بناری قەندیل ئۆپەراسیونەکە بەردەوام بوو، سەرباری ئەوەی هێرشەکان زۆر توند بوون بەڵام هێزی پێشمەرگەی یەکێتی بەتوندی بەرگرییان دەکرد، هەرلەو هێرشەدا سەرکردە ئازادهەورامی رۆژی ٨/٣١/ ١٩٨٨ شەهیدبوو. رژێمی بەعس چەکی کیمیایی بەکاردەهێناو بۆمبی هێشوویی لەبەرەکانی شەڕ بەردەدایەوە. دوای وەستانی جەنگی عێراق – ئێران بەفەرمانی عەلی حەسەن مەجید سوپای عێراق هێزێکی بێ شوماری هێنایەوە بۆ تەواوکردنی ئۆپەراسیونەکانی ئەنفال بەپێی راپۆرتەکەی مێدیل ئێست ۆچ ئەو هێزە بریتی بوون لە ٢٠٠٠٠٠ دوسەد هەزار سەربازی قاڵبووی هەشت ساڵی جەنگ . لەرۆژی ٢٥ی ئابی سالی ١٩٨٨ فەیلەقی پێنجی سوپای عێراق لەتەواوی ناوچەی بادینا ن و پارێزگای موسڵ ودهۆک دەستی بە ئۆپەراسیونەکە کرد، لەبەرەبەیاندا فرۆکە گەیشتنە ئاسمانی ناوچەکەو بەبۆمبی کیمیایی گوندەکانیان بۆمبارانکرد، بەتایبەتی گوندەکانی دەوروبەری ئامیدی و زاخۆو بناری چیای گارا بە چەکی کێمیایی لێدران و لە گوندی برجینی کۆمەڵکوژی خستەوە. رۆژی دواتریش هێرشی پیادە دەستی پێکرد.رۆژی ٢٨ی ئاب لە گوندی کورێمی سەربەناحێی مانگیش یەکەیەکی سوپا بەفەرماندەیی دوو ئەفسەر بەناوەکانی عەباس و محمەد خەڵکەکەیان کۆکردەوەو ژن و منداڵیان جیاکردەوەو لە ٢٠٠ مەتری خوار گوندەکە ٣٣ پیاویان گوللەبارانکرد، لەناویاندا ٩ کەسیان خەڵکی گوندی چەلکێ بوون .
بە پێی راپۆرتی هەلسەنگاندنی کۆتایی ئۆپەراسیونەکە لەلایەن فەیلەقی پێنجەوە بۆ سەرکردایەتی گشتی هێزە چەکدارەکان کە لیوارکن یونس محمد الذرب نوسیوێتی ١٣٦٥٣ کەس دەستگیرکراون بەم شێوەی خوارەوە:٨٠٣ کەس ئەو تێکدەرانەی دەستگیر کراون٧٣٧ کەس ئەو تێکدەرانەی خۆیان بەدەستەوە داوە١٤٨٩ پیاو٣٣٧٣ ژن٦٩٦٤منداڵهەر لەراپۆرتەکەدا وەک تێبینی نوسراوە : ۱۸۷ ژن و پیاو و منداڵ کە هەتا ئامادەکردنی ئەم راپۆرتە لێک جیانەکراونەتەوە. ئەوە جگە لەو کەسانەی لە کاتی دەستگیرکردن و پەلاماردا هەر لەجێدا کوژراون هەر وەک پێشتر ئاماژەمان پێداوە.جێگەی باسە نەکۆمەڵکوژی گوندی کورێمی و نەکۆمەڵکوژی گوندی مێرگەتی و نە کۆمەڵکوژی گوندی برجینی لەراپۆرتەکەدا باس نەکراون بۆیە ژمارەی دەستگیرکراوان وئەوانەش کەکوژراون بەرزدەبێتەوە. لەگەڵ ئەوەی زۆربەی ئەوانەی گیراون هەتا ئێستا بێ سەروشوێنن.خۆشبەختانە لە کۆمەڵکوژییەکەی گوندی کورێمی ٦ کەس بەبرینداری دەربازبوون، بەداخەوە یەکێکیان بەناوی فەتاح عەبدولقادر دوبارە دەستگیرکرایەوەو لەقەڵای نزارکێ بەپێشچاوی ژن ومنداڵەکانیەوە لەگەڵ کۆمەڵێک گەنجی تر بەبلۆک کوشتبویانن. لەکۆمەڵکوژی میرگەتی کورێک بەناوی بەنگین مستەفا رزگاری بوو بەداخەوە ئەویش دەست پێاوانی ئەمن کەوتەوەو هەتا ئێستا بێ سەروشوێنە.
ئەنفالی بادینان زۆر درێژەی نەکێشا، لە ٢٥ی ئابی سالی ١٩٨٨ دەستی پێکرد، هەتا ٦ی ئەیلولی ئەوساڵەی خایاند لەو ماوەکەمەدا زیانێکی مرۆیی و ماڵی زۆری بەناوچەکە گەیاند هیزەکانی پارتی دیموکراتیش نەیانتوانی بەرگەی ئەو لەشکرە پرچەکە یاخود بەرگەی چەکی کیمیایی بگرن . هێزەکانی یەکێتیش لە ناوچەی رەواندوزو دۆڵی ئاکۆیان پاشەکشەیان کردو بەرەو سنورەکانی ئێران پاشەکشەیان کردو کوردستانێکی وێرانیان بەجێهێشت.
فۆتۆکان : ئەرشیڤی ئەنفالستان.
١- قەلای نزارکێ – شوێنی کۆکردنەوەو زیندانی کردن وژن ومندالی ئەنفالی هەشت.
٢- هەشم دەربازبوویەکی کۆمەڵکوژییەکەی گوندی کورێمێ : شوێنی کۆمەڵکوژییەکە
٣- نوسەر لەگەڵ حاجی عوسمان – شوێنی کۆمەڵکوژیییەکە.
خوێنەری بەریز : لەراپۆرتەکەی فەیلەقی پێنج و لە کتێبەکەی میدیل ئێست وچیشدا دوو ژمارەی جیاوازدراون لە شوێنێک نوسراوە ١٣٣٩٥ لە شوێنێکیش نوسراوە ١٤٤٧٣ بەڵام لە کۆکردنەوەدا ژمارەکان وادەرناچن. کە دیارە هەڵەی چاپن یان هەڵەی کۆکردنەوە.
سەرچاوەی زانیارییەکان
١- گەشتی مەیدانی نوسەر بۆ بادینان و شوێنی روداو.
٢- عەدالەت عومەر ساڵح – گۆڤاری ئەنفالستان
٣- راپۆرتی فەیلەقی پێنج.
٤- راپۆرتی سمکۆسابیر – گۆڤاری ئەنفاستان.
٥- راپۆرتی میدیل ئێست ۆچ – وەرگیرانی محەمەد حەمەساڵح توفیق
