ترس …………………… ڕزگار عومەر
ترس
ڕزگار عومەر
سی ساڵ لەمەوبەر(زیگمۆنت باومان)کتێبی (مۆدێرنە و هۆلۆکۆست)ی بڵاوکردەوە. لەم کتێبە؛ باومان مامەڵە لە گەڵ هۆلۆکۆست تەنیا کورت ناکاتەوە بە ئەپارتاهیدی ئاینی دژ بە هاوڵاتیانی جولەکە لە ئەڵمانیاو ئەوروپا. ئەو خوێندنەوەی خۆی فراونتر دەکاو لەو بڕوایەدایە کە مۆدێرنە خۆی هەڵگری یەکەکانی توندوتیژیەو شارستانیەت شوێنی کەمپەکانی قڕکردنی بە کۆمەڵ و جێنۆسایدیش ی تێدایە. ئەم کتێبە یەکێکە لەو کتێبە نایابانەی کە چانسی ئەوە بە خوێنەر دەدا لە گۆشەی جیاوازەو مامەڵە لەگەڵ جێنۆساید، مێژوو، ڕەیسیزم و ئەزمونی فاشیەت و زۆر دیاردەو چەمکی تر بکات. مامەڵەی باومان لەگەڵ ” ترس ” مامەڵەیەکی زۆر وردو پڕبایەخە، ئەو بێئەوەی وەکو تایتڵ و بەش جیایان بکاتەوە، لە دونیاو ژیان لە ژێر سایەی ترس دا دوولا دەبینێت؛ لایەکیان بەرهەم هێنەری ترسە، لایەکیان وەرگری ترسە.
یەکێك لە نمونەکانی کە باومان پەنای بۆ دەبا هەوڵی ڕاکردنی ١٤ قوربانیە لە یەکێك لە گرتوخانەکان پاشان دەستگیرکردنەوەیان لە لایەن نازیەکانە. لەم نموونەیە باومان تەئکید لەوە دەکاتەوە کەگرتنی ئەو چواردە کەسە چەندە پەیوەندی توانای ئیدارەی بەندیخانە هەیە لە ڕاوەنانی زیندانیەکان ئەوەندەش پەیوەندی بە بە پرسیار لەسەرئەو هاوڵاتیانەی دەرەوەی زیندان هەیە کە دەکرا یان نەدەکرا ئاسانکاری شاردنەوەو یارمەتی ئەوهەڵاتوانە بکەن.
کە گیراوەکان دەهێنەوە گرتووخانەکە، ئەفسەرە نازیەکە لە مەیدانی زیندانە پان و پۆڕەکە لە بەرچاوی هەموو ئەوانیتر پێیان دەڵێت ئێوە پاش چەند دەقەیەکیتر گوللەباران دەکرێن. بەڵام، دەبێ هەریەك لە ئێوە کەسێکیتر هەڵبژێرن لە زیندانیەکانیتر (کە پەیوەندیان بە ڕاکردنەکە نەبووە) بۆ ئەوەی لە گەڵ ئێوە گولە باران بکرێت، ئەوانیش دەڵێن: نەخێر شتی وا ناکەین. ئەفسەرەکە دەڵێ: ئەگەر وانەکەن من خۆم هەڵیان دەبژێرم و لە جیاتی ١٤ کەسیتر من ٥٠ زیاد ئەکەم بۆ ئەوەی لەگەڵ ئێوە گولە باران بکرێت! ڕاکردوەکان بۆ پاراستنی هەندێ گیانیتر لە مردن بە ناچار هەر یەکە کەسێك هەڵدەبژێرێ و دوای چەند دەقەیەک ٢٨ دانە کەس لە مەیدانەکە گولە باران کران .
زوم کردنی باومان لەسەر ئەم نموونەیە لەسەر ئەو هێڵەیە کە تراژیدیا تەنیا لە ژمارەی قوربانیان نیە، بەڵکو سیستەمی بەرهەمهێنانی ترسە کە لە بەرامبەر دووجۆر لە ئیختیار یەکێکیان شێوەیەکی”عەقلانی” وەردەگرێ ئەگەر بە دابڕاو مامەڵەی لەگەڵ بکرێ . چونکە ئەم جۆرە لەعەقلانیەتە بوو لە ئەزمونی فاشیەت کە جارێکیان ” بێ دەنگی ” نوێنەرایەتی دەکا، جارێکیان وەهمی هاوکاری و گوێڕایەلی بۆ خۆپاراستن لە خۆی دەپۆشی، جارێکیان خۆپەرستی. هەموو ئەم توێكلانەی ئەم جۆرە لە عەقلانیەتی فریودەر وەکو ئاکارو ڕەفتار لە سایکۆلۆژی تاک یان گروپ ، ئیمکان بوون و سەرکەوتووبونی سیستەمی ترس ی فەراهەم کرد .
ئێمە لە سەردەمی هۆلۆکۆست ناژین. بەڵام، سیستەمی ترس وەکو دەستورێکی بەربەری ڕانەگەینراو یان نە نووسراو کە هیچ بچمێکی یاسایی یان فەرمی نیە لە ژیانی ڕۆژانەمان ئیشی خۆی دەکا بە پراکتیکی فرە لقەوە. جێنۆسایدمان نیە ئێستا وەکو پڕۆسەی ئەکتیڤ لەبەرامبەرمان . بەڵام، جێندەرساید لەبەرامبەر توخمی مێ پڕۆسەیەکی ئەکتیڤە! تەلبەندێکمان نیە ڕاکێشرابێ بە دەوری گەڕەکێك یان شارێك لە چەشنی گەڕەکی جولەکەکانی بەرلین لە سەردەمی فاشیەت، بەڵکو تەلبەندێکمان هەیە لە چەشنی سانسۆری خود وەکو بەروبومی ئەقڵانیەتێکی ساختەو وەکو ترس لەئاقیبەتەکانی وتن و دەنگ هەڵبڕین! ترس لەوە نیە سیستەم یەخەت بگرێ بەڵکو زیاتر لەوەیە پڕۆسەی تەریک بوونت قوڵتر بکات، تەریك بوونیش پێشمەرجی ئامادەکردنی تاك یان گروپی دیاریکراوە، تا ببێتە ئامانجێکی زۆرئاسانی نیشان تێ گرتن !
