کەیسی ئەنفال، بە یاسایی نێودەوڵەتیکردنی … ئاوارە حسێن
کەیسی ئەنفال، بە یاسایی نێودەوڵەتیکردنی
ئاوارە حسێن
ئەنفال، ناوی هەشتەمین سورەتی قورئانی پیرۆزە. کۆی سورەتەکە لە حەفتاو پێنج ئایەت پێکهاتووە. حکومەتی بەعسی سەددام یەکێک لە گەورەترین و سامناکترین پرۆسەکانی جینۆسایدکردنی نەتەوەی کوردی لە باشووری کوردستاندا ناونا ئەنفال. جینۆسایدکردنی کورد بەناوی ئەنفالەوە، بە هەشت قۆناغ ئەنجام درا. ڕژێمی بەعس لە (٢٢/٢/١٩٨٨ تاوەکو ٦/٩/١٩٨٨) دەستیکرد بە جێبەجێکردنی پرۆسەکانی ئەنفال بە هەشت قۆناغ و لە شەش ناوچەی جوگرافيی جیاوازی باشووری کوردستاندا، ئەوانیش (قۆناغی یەکەم بۆسەر ناوچەی دۆڵی جافایەتی، قۆناغی دووەم بۆ سەر ناوچەی قەرەداغ، قۆناغی سێیەم بۆسەر ناوچەی گەرمیان و لە ڕۆژی (١٤/٤)دا و لەو رۆژەدا هەزاران کوردی دەڤەرەکە جینۆسایدکران، قۆناغی چوارەم بۆ سەر ناوچەی قەڵا سێوکەو ئاوگەی زێێ بچوک، قۆناغی پێنجەم و شەشەم و حەوتەم بۆسەر ناوچەکانی شەقڵاوەو ڕەواندوز، قۆناغی هەشتەم و کۆتايی بۆسەر ناوچەی بادینان).
نامەوێت بەراوردی ئەنفال بە هیچ یەکێک لە جینۆسایدەکانی مرۆڤایەتی بکەم. ئەوەی لەدژی کورد ئەنجامدرا لە پرۆسەی ئەنفالدا یەکێکە لەو جینۆسایدانەی کە برینی گەورەی کردە ویژدانی مرۆڤایەتی. لەهەمانکاتدا کۆمەڵی نێودەوڵەتی و رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بە بێدەنگییان هەم ڕەواییاندا بە تاوانەکەو هەم سەلماندییان کە بەرژەوەندییەکانیان بەهادارتر و پیرۆزترە لە پاراستنی ئەو پرەنسیپ و دروشمانەی کە بۆی دامەزراون.
لەپاش ڕوخاندنی ڕژێمی بەعسی سەددام و پێکهێنانی دادگای باڵای تاوانکاریی عێراقی، بەگوێرەی یاسای ژمارە (١٠)ی ساڵی (٢٠٠٥)، کەیسی ئەنفال یەکێک بوو لە کەیسەکانی جینۆسایدی کورد لەو دادگایەدا. یەکەم دانیشتنی دادگا لە (٢١/٨/٢٠٠٦) دەستیپێکرد و پاش (٦١) دانیشتن، دادگای باڵای تاوانکاریی عێراقی لە (٢٤/٦/٢٠٠٧)، بەگویرەی ماددەی (١١)ی دادگاکە، کەیسی ئەنفالی بە جینۆساید ناساند.
ئەوەی لێرەدا مەبەستی ئەم وتارەی ئێمەیە بە یاسایی بەنێودەوڵەتیکردنی کەیسی ئەنفالە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی. ئەویش بە سود وەرگرتن لە بەنێودەوڵەتیکردنی جینۆسایدی گەلان. تا ئێستا لە (٤٧) دەوڵەتی دنیا، هەریەک لە جینۆسایدەکانی ئەرمەنییەکان، جینۆسایدی جووەکان (هۆلۆکۆست) و جینۆسایدی ڕواندا بە یاسایی بە نێودەوڵەتیکراوە. لەناو ئەو دەوڵەتانەشدا، دەوڵەتانی خۆیانە، گەر خۆیان جینۆسایدەکەیان بە یاسایی نەکردبێت، ئیتر چۆن داوای بە یاسای بە نێودەوڵەیکردنی بکەن.
ئەو دەوڵەتانەش کە هەریەک لەو سێ جینۆسایدەیان بەیاسایی دانپێداناوە. نکوڵیکردن و ڕەوایدان بە وجینۆسایدانە وەک تاوان ئەژمارکردووە. هەرکەسێک جا هاووڵاتی دەوڵەتەکە بێت، یان نا، لە هەرێمە وشکانی و ئاویی و ئاسمانییەکانی دەوڵەتەکەدا بە نوسین، وشە، هێما و وێنە، نکوڵی بکات یان پاساوبهێنێتەوە و ڕەوایبدات بەو جینۆسایدانە ئەوا سزادەدرێت بە بەندکردن لە هەشت ڕۆژەوە تا زیندانیکردنی بیست ساڵ و سزادانی دارایی تا چل و پێنج هەزار یۆرۆ.
بەڵام کەیسی ئەنفال یان جینۆسایدەکانی تری هەڵەبجە و نێرینە بارزانییەکان و کوردانی فەیللی تا ئێستا لە هیچ دەوڵەتێک بە یاسایی نەکراوە. بەڵام کەیسی ئەنفال لە چوار دەوڵەت وەک تاوانی جینۆساید ناوی لێنراوە، و لە بڕیارەکاندا ئاماژەیان بەوە کردووە کە ئەوەی لە دژی کورد ئەنجامدراوە لە قۆناغەکانی ئەنفالدا دەچێتە چوارچێوەی تاوانی جینۆسایدەوە. بەبێ ئەوەی بە یاسایەک نکوڵیکردن یان ڕەوایدان و پاساوهێنانەوە بۆ ئەنفال وەک تاوان ئەژماریبکەن. ئەو دەوڵەتانەش:
* نەرویج لە (٢١/١١/٢٠١٢).
* سوید (٥/١٢/٢٠١٢)
* بەریتانیا (١/٣/٢٠١٣)
* کۆریای باشوور (١٣/٦/٢٠١٣).
بەبۆچوونی ئێمە یەکێک لە هۆکارەکانی بە یاسایی بەنێودەوڵەتی نەکردنی ئەنفال کەمتەرخەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان و نوێنەرایەتییەکانییەتی لە دەوڵەتانی دنیادا. کە دەبوو لە دەوڵەتانی دەرەوە ئەو ئەرکەیان بەجێبگەیاندایا و بە سودوەرگرتن لەو کەیسانەی ئاماژەمان بۆ کردوون جەختیان لە بەیاسایی بە جینۆسایدناساندنی بکەنەوە. گەر ئەو کارەشیان کردووە و دەوڵەتان گومانیان هەیە کە ئەوەی لەدژی کورد ئەنجامدراوە ناگاتە ئاستی تاوانی جینۆساید و لەڕوانگەی ئەوانەوە تاوانی دژ بە مرۆڤایەتییە، ئەوا با نوێنەرانی کورد داوای بەڵگەو ڕێگاو زانیاریی یاساییان بکردایاو بکەن و بیانخەییەنە بەردەستییان، بە مەبەستی بە یاسایی بە نێودەوڵەتیکردنی.
بەنێودەوڵەتینەکردنی جینۆسایدی کورد تا ئێستا بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە بڕیاربەدەستانی کورد لە ئاست ئەو کەیسە گرنگەدا کەمتەرخەمن و نەیانتوانیووە بەیاسایی بەنێودەوڵەتی بکەن و نەیانویستووە ئازارەکانمان پیشانبدەن، کە ببینە بینراو، ستەم و تاوانەکانی تاوانکارانیش پیشانی خۆیان مرۆڤایەتی بدەن.
چەندین ڕێگامان هەیە بۆ ئەوەی کەیسی ئەنفال بەیاسایی بکەین لە دەوڵەتانی دنیادا، کە لەوانەیە لەم وتارەدا جێگای نەبێتەوە. بەڵام لە هەنگاوی یەکەمدا، دەبێت پەڕلەمانی کوردستان بە یاسایەک نکوڵیکردن و پاساوهێنانەوە بۆ ئەنفال و هەڵەبجە و هەموو جینۆسایدەکانی تری کورد وەک تاوان ئەژماربکات و نکوڵیکار و پاساوهێنەرەوە سزای زیندانیکردن و دارایی بدرێت. ئەوەش دەبێتە ڕێگا و کارتێکی بەهێز بۆ بەنێودەوڵەتیکردنی. چۆن لە ڕابردودا بەرەی کوردستانی و لە کاتی ڕیفراندۆم ئەنجومەنی باڵای ریفراندۆم هەبوو. ئەوا گەر بە ڕاستگۆی دەمانەوێت جینۆسایدی کورد بە نێودەوڵەتیبکرێت دەبێت (ئەنجومەنی باڵای بەنێودەوڵەتیکردنی جینۆسایدی کورد پێکبهێنرێت) کە لەکەسانی بێلایەن و زمانزان و شارەزا بە جینۆساید و ڕزگاربوانی جینۆساید پێکبێت و نوێنەرایەتی ناساندنی ئازارەکان و بە یاسایی بەنێودەوڵەتیکردنی ئەنفال و هەموو جینۆسایدی کورد بکات.
