دۆسێی ئەنفال‌و ئایندەی عێراقی نوێ. عومەرمحەمەد
دۆسێی ئەنفال‌و ئایندەی عێراقی نوێ
عومەرمحەمەد
ئەوپەیماننامانەی کە بۆپاراستنی مافەکانی مرۆڤ و مافی گەلەکان هەن، هەتا ئێستا نەیانتوانیوە گەلی كورد لە تاوانە جینۆسایدیەكان بپارێزن، چونكە نەك هەرئەو وڵاتانە پابەندنەبوون بە پەیماننامەكەوە، بەڵكو نەتەوەیەكگرتووەكانیش بەشێوەیەكی مەترسیدارلەتاوانانەكان بەتایبەتی (ئەنفال‌وكیمیابارانكردنی شاروگوندەكانی كوردستان) بێدەنگ بووە، كۆمەڵێک تاوانی گەورە تەنها لەسەدەی بیستەمدا دەرهەق بەخەڵكی كوردستان ئەنجامدران‌و زۆربەشیان دەچنە خانەی تاوانی جینۆسایدەوەو حکومەتەکانی عێراق، ئێران، تورکیا، سوریا بەئاشكرا هەوڵی سرینەوەی ناسنامەی نەتەوەیی كوردیان داوە، ئەمانەش بەترسناكترین جۆری تاوانی نیونەتەوەیی، ناودەبرێن.
نەك هەر تاوانی ئەنفال‌وكیمیابارانكردنی هەلەبجە‌وگوندەكانی كوردستان، بەڵكو كۆی ئەوتاوانانەی دەكەونە خانەی جینۆسایدەوەو سنوری تاوانی ئاسایی دەبەزینن، لە پێشیانەوە کۆمەڵکوژی کوردانی فەیلی و بارزانیەکان، تەنها غەدرێك نین لەگەلی كورد، بەقەد ئەوەی غەدروسوكایەتین، بەكۆی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی.
یەکلایی کردنەوەی تاوانەكانی کیمیاباران و ئەنفال وەك تاوانی جینۆساید، لەلایەن دادگای باڵای تاوانەكانی عێراقەوە، جگەلەوەی ئەركێكی یاسایی بوولە ئەستۆی ئەو دادگایەو دادوەرەكانی. بەدەنگەوە هاتنێكی باشیش بوو، بۆ دوبارە نەبوونەوەی ئەو جۆرە تاوانانە، لە عێراق‌و كوردستان بەو مەرجەی عێراقیەکان رێزلەیاسا بگرن و لەبایەخی بریارەکانی دادگاکە تێبگەن، گۆرانکاریش بەسەر نەخشەوپلانی دەوڵەتی عێراقدا بهێنێ.
سەدەیەك لەمەوبەر زیاتر لەسەد وڵاتی جیاجیا بەعێراقیشەوە لە9/12ی ساڵی 1948 پەیماننامەیەكی نێونەتەوەیان واژۆكرد، كەوا بەهەموو توانایانەوە رێگەلەتاوانی جینۆساید بگرن‌و ووڵاتە بەشدارەكانی ئەو پەیماننامەیە كە واژۆی قەدەغەكردنی تاوانی جینۆسایدیانكردبوو، پابەندبن، بەو پەیمانامەیەوە‌و بریاریاندا بەجدی بۆی تێبكۆشن بۆئەوەی تاوانەجینۆسایدیەكان لەدژی مرۆڤایەتی دوبارەنەبنەوە.
ئەمرۆ گەلی كورد لەدوای بریاری دادگای شاری لاهای لەلایەك‌و دادگای عێراق لەلایەكی ترەوە، نەك هەرلەكوردستانی عێراق بەڵكو لەهەركوێیەك كورد هەبێ دەتوانی بەبەڵگەی یاساییەوە لەدەرگای كۆمەڵگای نیودەوڵەتی بدا‌و داوای ئەمنیەتی مسۆگەر بكات، بۆ ئەوەی جارێكی ترنەكەوێتەوە بەرسیاسەتی جینۆساید‌و قڕنەكرێتەوە‌ولەوتاوانانە بپارێزرێت، دەتوانێ لەدەرفەتی گونجاودا بەجیهان بڵێت، من ئەو گروپە جینۆسایدكراوەم كە بەپێشچاوی كۆمەڵگەی نیودەوڵەتیەوە جینۆسایدكراوم‌و بوومە قوربانی سیاسەتی شۆڤینیانەی حكومەتی عێراق لەلایەك‌و بێدەنگی دنیابەگشتی‌و نەتەوەیەكگرتووەكان بەتایبەتی.
لەدوای بریاری ئەم دوو داگایەوە كۆمەڵگەی نیودەوڵەتی‌و رێكخراوەكانی چاودێری مافی مرۆڤ‌و رێكخراوەكانی دژبەجینۆساید‌وكۆی رێكخراوە ناحكومیەكانی ناوخۆی كوردستان‌و جیهانی دەرەوە، ئەركیانە بەوپەری بەرپرسیارێتییەوە مامەڵە لەگەڵ گەلی كوردو ئایندەی بكەن، چونكە جگەلە دەقی بریارەكە تاوانی جینۆساید لەعێراق‌و بەتایبەتی لەكوردستان، دەشێت ئایندەی كوردو عێراقیشی لەسەر بنیاتبنرێتەوە.
ئەمە ئەگەر ئەركی كۆمەڵگەی نیودەوڵەتی‌و رێكخراوەكانی بێت، بێگومان ئەركی خۆشمانە، بەدیدێكی كراوە ترەوە بروانینە ئایندە، ئیدی بكەوینە خۆ بۆگۆرینی ئەو كلتورە تاریكەی دەمانخاتە سەر رێگە تەنگەبەرەكان‌و ملی كۆڵانە داخراوەكانمان پێدەگرێتە‌وە، كەلەسایەیدا لەبری ئەوەی ئایندە بەدەستبهێنین، بەرابوردوەوە دەمانبەستێتەوەو میژوومان پێدوبارەدەكاتەوە، هەروەها ئەركێكی سیلسی‌و ئەخلاقی دەوڵەتی عێراقیشە قەرەبووی مادی‌و مەعنەوی هەرێمی كوردستان‌و هاوڵاتیانی زیانلێكەوتووبكاتەوە، هەروەكو لەماددەكانی دەستوری هەمیشەیدا هاتوون. چونكە هەرچۆنێك بێت ناتوانێت خۆی لەو راستیە بدزێتەوە كەدەوڵەتی پێشوو كە ئەم میراتگرێتی، لەئیستادا بەشێوەیەكی سیستماتیك تاوانەكەی ئەنجامداوەو زۆربەی عێراقیەكانیشی تێوەگلاندووە.
