ئەنفال تاوانێكی نیونەتەوەییەو دەشێت ئایندەی كوردی لەسەربنیاتبنرێتەوە … عومەر محەمەد

تشرینی دووهەم 22, 2017 Omer وتار لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە ئەنفال تاوانێكی نیونەتەوەییەو دەشێت ئایندەی كوردی لەسەربنیاتبنرێتەوە … عومەر محەمەد

---

ئەنفال تاوانێكی نیونەتەوەییەو دەشێت ئایندەی كوردی لەسەربنیاتبنرێتەوە

 عومەرمحەمەد

٢٣/٣/٢٠٠٦ – کفری

پێش روخانی رژێم نوسەری گەورەی عەرەب كەنعان مەكیە لە كتێبی ” القصوە والصمت”كە دواتریش بە ناوی “دڵڕەقی‌و بێدەنگی” وەرگێردرایە سەر زمانی كوردی، نوسیبووی: ئەنفال تاوانێكە، دەشێت ئایندەی عێراقی لەسەربنیات بنرێتەوە، بێگومان مەبەستی نوسەر ئەوەیە كە كۆمەڵگەی عێراقی وەكو چۆن ئەركێتی هەڵوەستەیەكی قوڵ لە تاوانی ئەنفال بكات، هەرواش مافی کوردو ئەرکی خۆیەتی ئایندەی وڵات بە شێوەیەكی تەندروست بنیاتبنێتەوە‌وگومان لە هەموو دروشمەكان بكات، بەتایبەتی ئەو دروشمانەی كاریزما دەخوڵقێنن‌و دیكتاتۆرێك دەهێنێتەوە سەر زەمینەی واقع، بەلای كەمەوە لە پێناوی ئەوەی چیدی لە دوای نەمانی صدام‌و بەعسەوە بێدەنگی نەبێتە مایەی بەرهەمهێنانی سیستمێكی خراپ و بەرپرسی دلڕەق‌و تۆتالیتار.

بەرلەڕوخانی بەعس، ئەم قسەیەی مەكیە ئەوەندە بایەخی پەیدانەكردبوو، جگەلەوەی لەدنیای عەرەبیەوە خرایە بەرتانەو تۆمەت، بەڵام پاش ئەوەی رژێم روخاو سەرانی دەسەڵاتداریش یەكبەدوای یەكدا دەگیران، دواتریش كە دادگای باڵای تاوانەكانی عێراق هاتەمەیدان، زیاتر لەئاسۆی ئەم قسەیەی مەكیە نزیك دەكردینەوە، بەتایبەتی كە دۆسێی ئەنفال لە دادگای باڵای تاوانەكان ئامادەكاری بۆكراو چەند بەندێكی لەیاسای نێودەوڵەتی گواستەوە ناویاساكە، سەرئەنجامیش  ڕۆژی 24ی حوزەیرانی 2007 دادگای باڵای تاونەكانی عێراق دوا بریاری لەبارەی دۆسێی تاوانی ئەنفالەوە خوێندەوەو سزای یاسایی بەسەر تاوانباراندا سەپاند، هاوكات دۆسێكەشی بەتاوانی جینۆساید یەكلایی كردەوە، بێگومان ئەمە دەستكەوتە‌و دەستكەوتێكی گەلێك گرنگیشە، لەمێژووی كوردا، ئیستا قسەكەی مەكیە لەهەمووكات زیاتر پەنجەرەی بەسەرداكراوەتەوە، بۆئەوەی كورد بەتایبەتی‌و عێراقیەكان بەگشتی كاربۆ بنیاتنانەوەی خۆیان بكەن، تاوانباران بەسزای خۆیانبگەیەنن، تا هەموو پێكهاتە نەتەوەییەكانی عێراق لەرۆڵی یاسا‌و مەترسی ئەو تاوانانە تێبگەن، دەستكەوتەكانی بچننەوە، وەكو جولەكەكان لەتاوانی هۆلۆكۆستدا كردیان‌و هەتا ئەمرۆش بەدوای دەستكەوتەكانیەوەن، بەڵام ئەوەی بۆ رۆژگاری ئەمرۆ زۆرگرنگەو دەكرێت كاری جدی لەسەربكرێت هێشتنەوەی دۆسێكەیە بەكراوەیی كەوا دادگا ناوی 423 تۆمەتباری تریشی لە دۆسێی تاوانی  ئەنفالی ئاشكراكرد، كەهەموویان ئەفسەروپلەداری سوپاو ئەمن‌و موخابەراتی عێراقین‌و هەندێكیشیان ئەو جاشە كوردانەبوون لەسەروەختی پەلامارەكانی ئەنفالدا بەشداری تاوانەكەیان كردبوو، بەو پێەی دادگا لەسەریان وەستاوەو ناوی ئاشكرا كردوون ئەمرۆبێت یان سبەی دەبێت ئەو تۆمەتبارانە لەبەردەم ئەو دادگایە‌دا ئامادەبن‌و دادگایی بكرێن، بێگومان ئەوانەشی ئێستا هەڵاتوون یان دەیانەوێت هەڵبێن ناتوانن تا سەرلەدادگا رزگاریان بێت، چونكە ئەوتاوانەی كەئەوانی پێ تۆمەتبارن، تاوانێك نائاساییەو تایبەتمەند نیە بە دادگای وڵاتێك، بەڵكو تاوانەكە نیونەتەوەییەو لەهەركوێیەك بەدیاربكەون دەكەونە بەر لێپرسینەوەی یاسایی‌و ئەگەر بواربۆ گەراندنەوەشیان نەبێت ئەولە شوێنی نیشتەجیبوونیان دادگایان بۆساز دەكرێت.

ئەم هەنگاوەی دادگای باڵای تاوانەكانی عێراق گرنگیەكەی لەوەدانیە، كە تۆمەتبارەكانی چۆن سزاداوەو چۆن‌و كەی سزا دەدرێن، بەڵكو گرنگی دۆسێكەو بریاری دادگاكەو تەنانەت خودی دادگاكەش لەوەدایە كە بەپێی ئەو دەسەڵاتانەی هەیەتی گۆرانكاری گرنگ لەسەر دۆسێی ئەنفال دەهێنێتە گۆرێ‌‌و كاریگەری لەسەر خودی كێشەی سیاسی عێراق‌و كوردستانیش دادەنێت،( هەروەكو كەنعان مەكیە نوسەری گەورەی عەرەب دەلێت تاوانی ئەنفال ئەوەندە گەورەیە كە دەشێت ئایندەی عێراقی لەسەربنیاتبنرێتەوە)[1]ئەگەر كوردیش بە وریایی‌و هەروەها بەهوشیارییەكی كۆمەڵایەتی‌و سیاسی‌و یاساییەوە بەرەورووی دۆسێكەبچێت‌و مامەڵەی لەگەڵدا بكات، دەتوانێ‌ زۆرهاوكێشەی گرنگ بگۆرێ‌. بەداخەوە هەندێك كەس‌و لایەن كەناوەندی راگەیاندن یان كەناڵێكی ڕاگەیاندنیان بەدەستەوەیە، بەلای كەمەوە ئەوانەی قەڵەمێكیان هەیە، نەیانتوانی لەگرنگی بریارەكە تێبگەن، بەپێچەوانەوە هەوڵدەدەن لەپەیوەند بەمەسەلەی سزادانی تاوان بارەكانیەوە بەتایبەتی لەسۆنگەی سزای لەسێدارەدانی عەلی حەسەن مجیدەوە، هەوڵدەدەن لە رێرەوی یاسایی ئەو دۆسێیە كەم بكەنەوەو بیخەنە بۆتەی تۆڵەكردنەوەیەكی دەمارگیرانەوەو زیاترخەسڵەتێكی خێڵەكیانەی پێببەخشن. ئەمەش ڕاستەوخۆو ناراستەوخۆ كاریگەری نیگەتیڤ لەسەر دۆسێی ئەنفال‌و دۆسێكانی تر دادەنێت‌و بێگومان بۆداهاتووش لەسەردۆزی سیاسی كورد‌وهەوڵی بە مەدەنیكردنی كۆمەڵگەی كوردیش زەرەر مەند دەبێت، لەكاتێكدا گەلی كوردستان دەتوانێ‌ بۆ لەمەولا كلیلی هەردوو دادگای هۆڵنداو دادگای ناوخۆی عێراق بەدەستەوە بگرێت‌و كۆدی گرنگ‌و هەستیاری پێبكاتەوە‌و بەبەڵگەی یاساییەوە موخاتەبەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بكات.

دەشێت لە ئێستادا ئەو پرسیارە زۆرسادەیە لەخۆمانبكەین، داخۆ ئەگەر داوابكەین عەلی حەسەن مەجید لەكوردستان “جا هەركوێیەك بێت” لەسێدارە بدرێت چیمان دەستبكەوێت؟ لەكاتێكدا عەلی حەسەن مەجید تاوانبارە بە تاوانی دژی مرۆڤایەتی، لەكاتێكدا تەنها ئەو بریاری سزادانەكانی بە تاوانی دژی مرۆڤایەتی  بەسە بۆ شەرمەزاركردنی هەموو ئەو كەسانەی بەتایبەتی پارێزەرەكانی كە داكۆكیان لە ڕەفتارە نائینسانیەكانی ئەو تاوانبارە دەكرد. بەمەش ئاویان دەكردەوە ئاشی شۆڤینیزمی عەرەبیەوە‌و چاویان لەتاوانەكانی دەنوقاند، ئەگەر لە گۆشەیەكی تریشەوە تەماشای تاوانەكانی عەلی حەسەن مەجید بكەین، هێشتا ئەو تۆمەتبارە بە تاوانی دۆسێی كیمیابارانكردنی شاری هەلەبجەو سەركوتكردنی راپەرینی شیعەكانی خواروو، چەند تاوانێكی تری كۆمەڵكوژی..باشە ئەگەر عەلی حەسن مەجید لە سێدارەدرا دەبێت تاوانبارنی دۆسێی هەڵەبجە كێبن لەبەردەمی دادگا ئامادەبن؟ ئەی بۆ لەخۆمان نەپرسین چۆڵبوونی كورسیەكانی تۆمەتبارانی ئەو دۆسێیە چی دەگەیەنێت؟ ئاخۆ ئەمە واتای كوشتنی دۆسێی تاوانی كیمیابارانكردنی هەڵبجەش نیە؟.. ئەمە جگەلەوەی لەپەیماننامە نیونەتەوەیەكاندا هیچ بڕگەیەكی یاسایی شك نابەم، شەرعیەت بە لەسێدارەدان بدات، برگەیەكی تێدا نادۆزیتەوە بۆ تۆڵەسەندنەوە، بۆچی دەبێت كورد خۆی موبادەرەبكات بۆ ئەم ڕەفتارە مەرگدۆستانەیەو رێگە بۆ شیعەكان خۆش بكات، ساویلكەیمان بقۆزنەوەو عەلی حەسەن مەجید بەدەردی سەدام حسین بەرن بەڵام بە دەستی كوردو بەمەزاجی كورد؟ ئەمە جگەلەوەی كوشتنی عەلی حەسەن مەجید رزگاركردنیەتی لەهەموو ئەو ئازارە دەروونیانەی ئەمرۆ هەیەتی “اعدمونا حتی نتخلص من هذە المحنە” ئەمە ئەو رستەیە بوو كە هەردوو تاوانبار ( عەلی حەسەن مەجیدو حسین رەشید) لەیەكێك لە دانیشتنەكاندا لەناو هۆڵی دادگا بەدەنگی بەرزو هات‌وهاوارەوە بەدەستەی دادوەرییان راگەیاند.

 

[1] كەنعان مەكیە دلرەقی‌و بێدەنگی- حەمەرەشید-  وەرگیردراوی كوردی

سه‌رنجه‌كان

---