سه‌ردێره‌كان
- تاوانی ئەنفال و زیانە کلتوورییەکانی کورد لەکوردستانی باشوردا. هۆمەر محەمەد
- ڕۆڵی سینەما لە پاراستنی یادەوەری ئەنفالدا – وانەیەک لە هۆڵۆکۆستەوە
- سەرنجێک لەسەر دەرکەوتنی (بەراء) هۆمەر محەمەد
- الإجرام بصيغته القانونية 2 جريمة إسقاط الجنسية والترحيل – قرار (٦٦٦)
- دیسانەوە دۆسێی ١٨ کچە فرۆشراوەکە لەنێوان ساختە و ڕاستیدا. هەڵوەستەیەک لەسەر قسەکانی کاک شۆڕش حاجی
جینۆسایدی شەنگال و ئێزدییەكان “ئامارو داتا”
جینۆسایدی شەنگال و ئێزدییەكان “ئامارو داتا”
ئا: جینۆساید كورد
سەرەتا
لە 3-4-2015 بەچاودێری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، گروپی ئاشتی ژنانی سەركردە لە كوردستان، بە هاوكاری ڕێكخراوی ئێمە بۆ گەشەپێدانی مرۆیی و پاڵپشی رێكخراوی هیڤۆس، یەكەمین كۆنفرانسی لالش بۆ ئاشتی و پێكەوە ژیان، لە پەرستگای لالش لە قەزای شێخان سازكرا.
ئامانجی سەرەكی كۆنفرانسەكە بریتیبوو لە دارشتن و دانانی نەخشە رێگایەك بۆ ئاوەدانكردنەوەو گەشەپێدانی مرۆیی بەردەوام لە شەنگال و ناوچەكانی دەشتی موسڵ دوای رزگاركردنی، بۆ ئەم مەبەستەش رێكخەرانی كۆنفرانسەكە بڕیاریاندا، راپۆرتێكی تیرو تەسەل دەربارەی بارودۆخی ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و ئاستی خزمەتگوزاری ئەو ناوچانە ئامادە بكەن.
راپۆرتەكە بەرەنجامی لێكۆڵینەوەی مەیدانیە، چەندین زانیاری دروست و داتاو ئاماری گرنگی تێدایە، هەروەك راپۆرتەكە لە كۆنفرانسەكە پێشكەش كراوە، دواتر راپۆرتێكی گشتگیرتری لێ ئامادەكراوە، هەروەك ئەم لایەنانە دەگرێـتە خۆ”: مێژوویی، دیموكرافی ناوچەكە، ئابووری، ئاست و بارودۆخی خزمەتگوزاری، دۆخی ئافرەتان، دۆخی ئاوارەكان، ژیان لە نیوكامپەكان، جینۆساید، پاكتاوی نەژادی” و زۆر لایەنی تر.
ماڵپەڕی جینۆساید كورد، وەك ئەركی سەرەكی خۆی، هەوڵدەدا لە رێگای ئامادەكردنی ئەم راپۆرتەوە، ئەو لایەنانەی پەیوەندی بە جینۆسایدو پاكتاوی نەژادییەوە هەیە، بۆ خوێنەرەكانی بگوازێـتەوە، بڕواشمان وایە گواستنەوەی زانیارییەكان گرنگی و بایەخی زۆری خۆی هەیە، لە هەمانكاتدا دەبێتە هۆكارو پاڵنەری زیاتر بۆ بەدەست هێنانی زانیاری لە بارەی شەنگال و ناوچەكانی دەشتی موسڵ و تاوانەكانی جینۆسایدو پاكتاوی نەژادی كە لە دژی ئێزدی و مەسیحی و كریستانیەكان و هتد لەم ناوچەیە ئەنجام دراون.
ئێزدییەكان كێن؟
ئێزدییەكان گروپێكی ئاینین لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، زۆربەشیان لە نزیك پارێزگای موسڵ و ناوەندی قەزای شەنگال و دەورو بەری لە ناوچە دابڕاوەكانی باشووری كوردستان، واتا سنووری نێوان عێراق و كوردستان دەژین، بەشێكی تریشیان لە رۆژئاوای كوردستان و باكوری كوردستان، رۆژهەڵاتی كوردستان و جورجیاو ئەرمینیا دەژبن.
ئێزدییەكان لە رووی رەگەزی و نەتەوەییەوە كوردن، بە هۆی هەڵكەوتەی جواگرافی شوێنی نیشتەجێبونیان زۆرجار كەوتوونەتە ژێركاریگەری رۆشنبیری و كلتووری “عەرەبی، ئاشووری، سریانی”و زۆرجاریش جل و بەرگی پیاوەكانیان نزیكە لە جل و بەرگی عەرەبیەوە، بەڵام جل و بەرگی ئافرەتەكانیان لە جل و بەرگی سریانیەوە نزیكە.
ئێزدییەكان بە كوردی و شێوەزاری كرمانجی ئاخاوتن دەكەن، لە هەمانكاتدا بە زمانی عەرەبیش قسە دەكەن، بە تایبەت ئێزدییەكانی باشیك و نزیك پارێزگای موسڵ، بەڵام نوێژو ئەنجامدانی سرووتی ئاینی و كتێبە ئاینینەكانیشیان بە زمانی كوردییە، پیرۆزترین شوێنی ئاینیشیان مەزاری “لالش”ەو لە گەورەترین و دیارترین كەسایەتیەكانیشیان “میر تەحسین بەگ”ە لە كوردستان و عێراق و جیهاندا.
زۆربەی ئێزدییەكان لە عێراق لە رووی ئاینیەوە پەیوەستن بە خاكی “لالش”، كە وای ئەژماردەكەن پێش هەمووكەسێك بۆئەوان و تەواوی ئێزدییەكانی جیهانە، سەرژمێرییەكانی ئێزدی لە عێراق “500 بۆ 700” هەزار كەسەو كەتوونەتە هەردوو شاری “شێخان” باكوری پارێزگای موسڵ و “شەنگال” لە سەرسنوری سوریا، بە درێژی “80” كلیۆمەتر دووری پارێزگای موسڵ، كە چەندین شارۆچكەو گوندی گەورەو بچوك و ئۆردگای نیشتەجێبون لە خۆ دەگرن.
روونتر شوێنی نیشتەجێبوونی كوردانی ئێزدی بە گشتی بەم شێوەیە دابەش بوون:
لە سنووری پارێزگای موسڵ “قەزای شێخان، باشیك، بەحزانی، شەنگال، زوومار، ئەلقووش”، لە سنووری پارێزگای دهۆك ” شاری سمێل، كۆمەڵگای خانكێ، ناوچەی دێرەبوون”، بەڵام لە سووریاو رۆژئاوای كوردستان لە دووناوچە نیشتەجێبوون و چڕ بوونەتەوە، ئەوانیش “ناوچەی جەزیرەی فورات و چیای حەلەب”ن، ژمارەی ئێزدییەكان لە سوریاو رۆژئاوای كوردستان دەگاتە “12 بۆ 15 ” هەزاركەس بە پێی سەرژمێری فەرمی، هەروەها سەرژمێرییەكان ئەوە پشڕاست دەكەنەوە زۆربەی ئێزدییەكان لە ساڵانی هەشتاكان لە سوریاوە بەرەو دەرەوەی وڵات كۆچیان كردوە، لەلایەكی تریشەوە لە كاتی جەنگی نێوان “عێراق – ئێران” لە سەرەتای ساڵانی هەشتاكان تا ساڵی 1988 نزیكەی “50” هەزار ئێزدی لە عێراقەوە بۆ سوریا كۆچیان كردوە.
هەروەك بەشێكی زۆر لە سەرچاوەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن لە توركیاو باكوری كوردستان لە سەدەی بیستەمدا بە تایبەت لە ساڵێ 1982 ژمارەی ئێزدییەكان بۆ “30” هەزار كەس دابەزی و تا گەشتە ئەوەی لە ساڵی 2009 ژمارەیان گەیشتە “500” كەس، واتا زۆربەی ئێزدییەكانی توركیاو باكووری كوردستان بەرەو ئەوروپا كۆچیان كرد، بەتایبەت و دیاریكراوی “ئەڵمانیا”، كەمینەیەكی زۆر كەمیان ئێستا لە لە مەڵبەندی مێژوویی خۆیان “توور عابدین”ن و “سیرت و ئۆرفاو قارس و ئاغری و ئەردهان”ن لە سنووری ئەرمینیا.
سەرژمێرییەكان لە جۆرجیاو ئەرمینیا، جیاوازن، لە جۆرجیا لە “30” هەزار كەسەوە بۆ “5000” هەزار كەس كەمبوونەتەوە بە تایبەت لە ساڵانی نەوەدەكاندا، بەڵام بە پێچەوانەوە لە ئەرمینیا ژمارەكان نزیك لە خۆیانن و زیاتر لە “40” هەزار ئێزدی تیای دەژین، ئەو ئێزدیانەی لە جۆرجیاو ئەرمینیاوە كۆچیان كردوە، لە رووسیا گیرساونەتەوەو تا ساڵی 2002 ژمارەیان “31” هەزارو “273” كەس بوون.
كۆچی ئێزدییەكان بۆ دەرەوەی ئەو وڵاتانەی تیایدا ژیاون گەورەترینیان لە توركیاوە بوەو دوای ئەویش عێراق، بۆ ئەڵمانیا نزیكەی “40” هەزاركەس و هەروەها بەشێكیان بۆ رۆژئاوا وەك “باكوری راین و ستفالیاو ساكسۆنیای خواروو، هەروەها لە وڵاتی سوید لە ساڵی 2008 “4000” هەزار ئێزدی و لە گەڵ بەشێكی كەم لە هۆڵەنداو بەلجیكاو دەنیمارك و فەرەنساو سویسراو وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمریكاو كەنەداو ئوسترالیا، كە ژمارەیان ناگاتە “5000” هەزار كەس، نیشتەجێن.
لە مێژووی دوورو نزیكدا ئێزدییەكان روو بە رووی لەناوبردن و جینۆساید بوونەتەوە، زۆربەی سەرچاوەكانی ئێزدییەكان خۆیان دەڵێن ئێزدییەكان روو بە ڕووی زوڵم و چەوسانەوەو كوشتن و لەناوبردن بوونەتەوە، سەرباری فتوای جۆراو جۆر لە دژی ئاینەكەیان یان دەرچوون لە ئاین.
بۆ نموونە لە سەردەمی میر جەغفەر ئەلدانسی “رۆژانی خەلیفە ئەلعەباسی ئەلموعتەسەم 224 كۆچی” دوو هەڵمەتی سەدەی شەش و حەڤدەهەم و لە هەمان كاتدا هەڵمەتی ویلایەتی بەغداد سەردەمی عوسمانیەكان “حەسەن پاشا” ساڵی 1715ی زاینی، هەروەها هەڵمەتی “ئەحمەد پاشا” ساڵی 1733 و هەڵمەتی “سلێمان پاشا” 1752، هەروەها هەڵمەتی نادرشای فارسی لە ساڵی 1732 بۆ 1743، هەروەها هەڵمەتی ئەمیرەكانی موسڵ لە “جەلیلین”و بۆ سەر “شێخان” و چیای شەنگال لە دژی ئێزدییەكان.
دوای ئەمانەش هەڵمەت و شاڵاوەكانی پاشاكانی عوسمانیەكان لە دژی ئێزدییەكان، كە یەكەم شاڵاو دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1560، كاتێك كە فەتوایان دەركرد بۆ كوشتنی ئێزدییەكان، دواتریش شاڵاوەكانی عەلی پاشا 1802 و پاشان شاڵاوەكانی سلێمان پاشا 1809، دوای ئەوەش شاڵاوەكانی ئینجە بیرقەدار 1835و دوا بەدوای ئەوەش شاڵاوەكانی رەشید پاشا ساڵی 1834، هەروەها شاڵاوەكانی حافزشا 1837، مەحمەد شەریف پاشا 1844 بۆ 1845، شاڵاوەكانی مەحمەد پاشا كریدلی ئۆغلۆ 1845 بۆ 1846، شاڵاوەكانی تەیار شا 1846 بۆ 1847، شاڵاوەكانی ئەیوب بەگ 1891، شاڵاوەكانی فەریق عومەر وەهبی پاشا 1892، شاڵاوەكانی بەكر پاشا 1894، شاڵاوەكانی ئەمیرەكانی رەواندوز شاڵاوەكانی مەحمەد پاشا سۆرانی 1832 بۆ 1834، شاڵاوی بەدرخان بەگ 1844، شاڵاوەكان لە كاتی سەدەی بیستەم لە لەلایەن توركەكانەوە لە كاتی كۆمەڵكوژی ئەرمەنەكان لە 1915 و هەروەها شاڵاوی ئیبراهیم پاشا 1918 و شاڵاوی ساڵی 1935 لەلایەن سوپای عێراقی مەلەكی و تا دەگاتە شاڵاوەكانی ئەنفالی ساڵی 1988، تا دوا شاڵاو كە ئەویش شاڵاوی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام “داعش” لە 3-8-2014 تا ئێستا، ئێزدییەكان روو بەرووی كوشتن و لەناوبردن و رفاندن و جینۆسایدو زۆرلێكردن بۆ گۆڕینی ئاین و حەڵاڵكردنی سەروماڵیان بوونەتەوە بۆ شاڵاوبەرو دەسڵاتدارانی ناوچەكە، وەك لە سەرەوە بە كورتی ئاماژەمان بۆكرد.
ئاماری نیشتەجێبوون؟
بە پێی ئامارەكانی دوای رووخانی رژێمی بەعس لە ساڵی 2003 و دامەزراندنەوەی دەوڵەتی عێراق، هەل و مەرجی ناوچەی شەنگال و پێكهاتەی دانیشتوانی، پێش پەلامارو شاڵاوە دڕندانەكانی دەوڵەتی تیرۆریستی ئیسلامی داعش، بەم شێوەیە بوە: ناوەندی قەزای شەنگال و دەورو بەری 81000 هەشت سەدو یەك هەزار كەس بوە، رێژەی كوردی ئێزدی 84% هەشتاو چوار لە سەد بوە، 12% كوردی موسڵمان، 4% موسڵمانی عەرەب، هەروەها ناوچەی شەنگال و دەورو بەری لە “گرعوزێر، شەنگال، سنون، زوومار” پێكدێ.
تاوانی جینۆساید، دژە مرۆڤایەتی، پاكتاوی نەژادی
لە راپۆرتەكەی كۆنفرانسەكەدا هاتوەو دەڵێ”: لە سەرەتای ئاماژەكردن بە هەل و مەرجی مێژوویی و دیموگرافی شەنگال و ناوچەی دەشتی نەینەوا، بۆمان دەركەوت كە ئەم ناوچانە بەردەوام دووچاری شاڵاوی زەوی شوتێنراوو سڕینەوەی ناسنامە و هەوڵدانی گۆڕانكاری دیموگرافی و قەتڵ و عامی رژێمە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق بوەتەوە، كە ئاكامەكانی دەرچوونی هەزارەها خەڵكی كریستیان بوو، لەو ناوچانەو گرتنەبەری رێگای هەندەران، سەرەڕای شەڕی فەوتان و لەناوبردنی كوردی ئێزدی كە سەدان خێزانی ئێزدی لە شاڵاوی بەدناوی جینۆسایدی ئەنفا فەوتان و چارەنوسیان نادیارە”.
راپۆرتەكەی كۆنفرانسەكە سەرەڕای وەرگرتنی چەندین نموونەی زیندوو، وەك بەرەنجامێك دەگاتە ئەو راستیەی كە لە 3-8-2014 لەدوای هێرشی تیرۆرستان بۆ سەر قەزای شەنگال و پێكدادانی نێوان هێزی پێشمەرگەو چەكدارانی داعش، “30” سی هەزار دانیشتوی ئەو ناوچەیە روویان لە ناوچەكانی هەرێمی كوردستان كرد، بە تایبەتی كەمپی “باجد كەندالا” لە پارێزگای دهۆك و ژمارەیەك شارۆچكەی تر وەك شێخان و تلكێف.
نزیكەی لە 25% ی دانیشتوانی شەنگال توانیان لە شەنگال دەربچن، لە كاتێكدا كە نزیكەی 75% ی كە دەكاتە نزیكەی 200 هەزار كەس لە ناوقەزای شەنگال مابوون، روویان لە چیای شەنگال كرد، بۆ ئەوەی لە چەتەكانی داعش رزگاربن، كە زۆرینەیان لە دانیشتوانی قەزای شەنگال و سەنون و چەند گوندێكی سەربە قەزای شەنگال بوون، ئەوانەی لە سەر چیای شەنگال بوون لە 95%ی لە ئاینی ئێزدی بوون و 5%ی شیعەو كریستیان و لە 40% ی مناڵ و لە 2% ی لە تەمەنی سەرووی “60” ساڵەوە بوون.
راپۆرتەكەی كۆنفرانسەكە بە ڕوونی ئاماژە بەوە دەكات كە”: بەسەدان شەنگالی تا ئەمڕۆ چارەنوسیان نادیارە، ژمارەیەك كە تا ئێستا ئاماری تەواو لە بەردەست نیە بە كۆمەڵ كوژراون و رووفاتەكانیان لە گۆڕی بە كۆمەڵ دۆزراونەتەوە، كە لەدوای دەستگیركردنیان لە لایەن داعشەوە كوژراون، بە سەدان ئافرەتی كوردی ئێزدی رفێنراون كە تا ئێستا ژمارەی تەواوو راست لە بەردەست نییە، ، بەڵام كۆی گشتی ئەو كەسانەی كە بێ سەرو شوێنن دەگاتە نزیكەی “5000” پێنج هەزار كەس لە “مناڵ، پیاو، ئافرەت، لە هەموو تەمەنەكان”، تاوەكو ئێستا نزیكەی “600” كەس لەوانە رزگار كراون، كە نزیكەی “350”یان ئافرەتن و تەمەنیان لە چەند مانگییەوە تا 1922 ی تێدایەو زۆرینەیان لە دایك بووی 1980و 1990و 2000 هەزارەكانن، پیاوەكانیش لە دایكبووی 1953 ی تێدایە تا دەگاتە تەمەن خوار یەك ساڵ و بگرە چەند مانگێك.
تاوانەكانی داعش لەدوای داگیركردنی شەنگال
راپۆرتەكەی كۆنفرانسەكە پۆلێنی تاوانەكانی داعش دوای پەلامارو شاڵاوەكانی بۆ سەرشەنگال و داگیركردنی دەكات و بەم شێوەیە دیاریان دەكات:
یەكەم : ئاوارەبوون
– ئاوارەبوونی زیاتر لە 430 چوار سەدو سی هەزار كوردی ئێزدی
– نزیكەی 140 سەدو چل هەزاریان بۆ ماوەی زیاتر لە 10 رۆژ بێنان و بێئاو، لە چیای شەنگال گیریان خوارد.
– نزیكەی 290 دووسەدو نەوەد هەزاریان ئاوارەی هەرێمی كوردستان و توركیاو سوریا بوون.
دووەم: كوشتن
– لە سەرەتای پرۆسەی “پەلامارو شاڵاوی داگیركارییەكەدا، زیاتر لە “1800” هەزارو هەشت سەد كەس، دووچاری كوشتنی بە كۆمەڵ بونەوە، كە تەنها لە گوندی كۆجۆ”400″ پیاوی ئەم گوندە لە گۆڕێكی بە كۆمەڵ نێژراون.
سێیەم: رفاندن
– رفاندنی زیاتر لە “3000” كچ و ژن و مناڵ، كە ناوی 1661 كەسیان پشڕاست كراوەتەوە.
– جیاكردنەوەی رەگەزی مێیینە لە پیاوان و بە زۆر دەستدرێژی سیكسی كردنە سەریان و بە زۆر ناردنیان بۆ شوێنانی تری ژێر دەسڵاتیان.
– بە زۆر پێ گۆڕینی ئاین و سەپاندنی ئاینی ئیسلام بە سەریاندا.
چوارەم: ونبون
– ونبوونی زیاتر لە “500” پێنج سەد كەس، كە ناوو ناونیشانی “254” كەسیان لە لایەن كەس و كارەكانیان پشتڕاست كراوەتەوە كە هەتا ئێستا بێسەرو شوێنن.
پێنجەم: مردوان
– لە ئەنجامی برسێتی و تینێوتی و ماندووبوون لە رێگا زیاتر لە “600” كەس لە پیرو مناڵ و ژن گیانیان لە دەستداوە.
شەشەم: رووخاندنی پەرستكاكان
– رووخاندنی زیاتر لە “14” چواردە پەرستكاو شوێنی ئاینی كوردانی ئێزدی كە مێژووەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ هەزارەها ساڵ پێش ئێستا.
قۆناغەكانی جینۆسایدی شەنگال
بە پێی رێكەوتنامەی ساڵی 1948ی رۆما تاوانی جینۆساید ئەم رێگاو شوێنانە دەگرێتە خۆ، كە بە شێوەیەكی روون پۆڵین كراون:
1-كوشتنی ئەندامانی گروپەكە.
2-گەیاندنی زیانی گیانی یا ڕۆحی ترسناك بەئەندامانی گروپەكە.
3-بەمەبەست دانانی ئەندامانی گروپەكە لەژێر بارودۆخێكی وادا كەببێتە هۆی فەوتاندنی بەشێك یان تەواوی ئەندامەكانی.
4-پێشگرتن لە زاوزێكردن (منداڵ بوون) لە نێو گروپەكە.
5-دابڕانی بەزۆری منداڵان و گواستنەوەیان لەوگروپە بۆگروپێكیتر”جیاكردنەوەیان لە خانەوادەی خۆیان”.
كەواتە با سەرنجی ئەوە بدەین و بزانین كۆنفرانسی ناوبراو چۆن پۆلێنی تاوانەكانی داعشی لە روانگەی رێكەوتنامەی ساڵی 1948ی رۆماوە كردوە، ئەمەی خوارەوە پوختەی ئەو پۆلێن كردنەوە، بە وردی سەرنجیان بدە، كە تاوانەكانی داعش دەست نیشان دەكەن:
1- دەركردنی كوردانی ئێزدی لە شەنگال و هەڵاتنیان بەرەو چیای شەنگال و گەمارۆدانیان بە مەبەستی قڕكردنیان و كوشتنیان كە لەبەر ترس و هیلاكی و ماندووبوون و برسێتی ژمارەیەكی زۆر لە ژن و مناڵ و پیرو پەككەوتە ژیانیان لە دەستدا.
2- بڵاو بوونەوەی حاڵەتی نەخۆشی دەروونی لە نێوان ئەو خەڵكانەی كە لە چیای شەنگال مانەوە بۆ چەندین رۆژ بەبێ خواردن و دەرمان و پێداویستی رۆژانەی ژیانیان.
3- گۆڕینی بە زۆری ئاینی كوردانی ئێزدی بۆ سەر ئاینی ئیسلام لەلایەن چەكدارانی تیرۆریستی داعشەوە كە ئەمە قۆناغێكی ترە لە قۆناغەكانی جینۆساید.
4- كوشتنی بە كۆمەڵی خەڵكی سڤیل و بێتاوان و شاردنەوەیان لە گۆڕە بە كۆمەڵەكان.
5- جیاكردنەوەی ژنان و كچانی ئێزدی لە خێزانەكانیان، دوای كوشتنی پیاوەكانیان بە كۆمەڵ.
6- مارە كردنی كچان و ژنانی ئێزدی لە چەكدارانی تیرۆریسی داعش بە زۆر بە ناو نیكاحەوەو دەستاو دەست پێكردنیان لە نێوان خۆیاندا.
7- دەست درێژی سیكسی بۆ سەركچان و ژنانی ئێزدی.
8- جیاكردنەوەی ژنان لە پیاوان بە مەبەستی لەنابردنی رەچەڵەكی ئێزدی و رێگرتن لە مناڵبوون.
9- رووخاندنی شوێنەواری ئاینی و پیرۆزییەكانی كوردانی ئێزدی كە خۆی لە پەرستگاكاندا دەبینێتەوە، بە مەبەستی سڕینەوەی كلتوورو داب و نەریتەكانی ئاینی كوردانی ئێزدی.
دزێوترین تاوان
لە چوارچێوەی تاوانەكانی داعش دژ بە شەنگال و ئێزدی و كریستیانی و مەسیحییەكان، دزێوترین تاوان جێبەجێكرا، ئەویش تاوانی فرۆشتن و كڕینی ئافرەتان بوو، كە لەلایەن دەستەی “بیت المال”ی “داعش” سەرپەرشتی دەكرا، دوای ئەوەی ئافرەكانیان دەست بەسەر كرد یان دەیان رقاند، بەم شێوەیە نرخیان لە سەردادەنان بۆ كڕین و فرۆشتن:
یەكەم: ژنێكی پێگەیشتوو تەمەنی لە نێوان “30 بۆ 40” ساڵ بێت “ئێزدی و مەسیحی” نرخەكەی “75” هەزار دینارە.
دووەم: ژنێكی پێگەیشتوو تەمەنی لە نێوان “20 بۆ 30” ساڵ “ئێزدی و مەسیحی ” نرخەكەی “200” هەزار دینارە.
سێیەم: بۆ مێیینەیەكی پێگەیشتوو تەمەنی لە نێوان “10 بۆ 20” ساڵ بێت “ئێزدی و مەسیحی” “150” هەزار دینارە.
چوارەم: ژنێكی پێگەیشتووی تەمەن “40 بۆ 50” ساڵ “ئێزدی و مەسیحی” نرخەكەی “50” هەزار دینارە.
پێنجەم: مناڵێكی تەمەن یەك ساڵ بۆ نۆساڵ، “ئێزی و مەسیحی” نرخەكەی “200” هەزار دینارە.
لە كۆتایی بەڵگەنامەكەدا نوسراوە، “رێگە نادرێت هیچ كەسێك لە سێ دەستكەوت زیاتر بكڕێت، جگە لە بیانیەكان ئەوانەش “تورك و سووری و كەنداوییەكان”.
بۆ پشت ڕاستكردنەوەی ئەم راستیە، بە دەیان چیرۆكی ئافرەت و كچە دەربازبوەكانمان لایە، كە باسی ئەوە دەكەن چۆن داعش و چەتەكانیان، لە سنووری موسڵ و شارەكانی سوریا بە تایبەت رەقە مامەڵەیان پێوەكردوون و بە نرخی جیاجیا فرۆشتویانن.
كۆتایی و سەرجێكی گشتی:
راپۆرتەكەی یەكەمین كۆنفرانسی لالش بۆ ئاشتی و پێكەوە ژیان بە چاودێری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لەلایەن گروپی ئاشتی ژنانی سەركردە لە كوردستان و بەهاوكاری رێكخراوی “ئێمە” بۆ گەشەپێدانی مرۆیی و بە پاڵ پشتی رێكخراوی ” هیڤۆس”، یەكێك بوو لە كۆنفرانسە نموونەییەكان، سەرەڕای چەندین تەوەرو باسی تر كە ئێمە نەچوینەسەری، یان ئاماژەمان پێنەكردو تەنها لایەنێكمان هەڵبژارد، بەڵام ئەكرێ زۆر لایەنی ئەرێنی لبَهەڵ بهێنجێنرێ و كاری لە سەر بكرێ، هەروەك لە راپۆرتەكەیاندا كاریان لە سەركردوە، بۆ نموونە:
تێكڕای لایەنەكانی دوای رزگاركردنی شەنكال و دەشتی موسڵ، وەك ” باری ئابووری، خاك و دەشتە بە پیتەكەی، پەرەسەندنەكانی و لایەنە دواكەوتوەكانی، ژیانكردن لەو پانتایە، باری ئەمنی، هەژاری و لێكەوتەكانی، كاریگەری تاوانەكانی داعش وەك تاوانی جینۆسایدو لایەنە نەرێنیەكانی، خوێندن و خوێندەواری، خزمەتگوزارییەكان، نەخۆشییە دەروونیەكانی پاشماوەی تاوانەكان، كاریگەرییە ئابورری و كۆمەڵایەتیەكانی پاشماوەی تاوانەكان، كاریگەرییە ئاینییەكانی پاشماوەی تاوانەكان، كارگەرییە سیاسیەكانی پاشماوەی تاوانەكان” و هتد كە كۆنفرانسەكە بە وریای و لێزانیەوە، بە پشت بەستن بە ئامارو داتا پەنجەی خستوونەتە سەر.
بەڵام هێشتا زۆر شتی تر هەیە لە دۆسیەی جینۆسایدی شەنگال كاری لە سەر بكرێت، وەك :
یەكەم: تەواوكردنی هەنگاوەكانی بڕیاردان لە سەر دۆسیەی جینۆسایدی شەنگال، لەلایەن پەرلەمانی كوردستان، كە تا ئێستا ویڕای چوار پڕۆژە بڕیار بەڵام هێشتا بڕیاری لە بارەوە نەدراوە.
دووەم: كاری جددی و تەواو كاری هەنگاوەكانی كاركردن بۆ ئەوەی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی دۆسیەی تاوانی جینۆسایدی شەنگال و دەورو بەری وەربگرێ و كاری لەسەربكرێ.
سێیەم: پاراستنی شاهێدحاڵەكانی دۆسیەی جینۆسایدی شەنگال و دەورو بەری لە “پیاو، ژن، كچ، مناڵ” كە لە بەڵگەنامە گرنگ و سەرمایە گەورەكانی ئەم دۆسیەن.
سێیەم: كۆكردنەوەی بەڵگەنامە نوسراوەكانی داعش تایبەت بەم تاوانەو هەڵگرتن و پاراستنیان.
چوارەم: كاركردن و دانانی پلان و بەرنامە بۆ پارستنی گۆڕە بە كۆمەڵەكان و رێگەنەدان بە هەڵدانەوەیان لە حاڵەتی دۆزینەوەیان، بە شێوەی خوڕسكیانە.
پێنجەم: كاركردن بۆ ناساندن و بەنێودەوڵەتی كردنی جینۆسایدی شەنگال و دەورو بەری، لە رێگای لینك و پەیوەندی لە گەڵ رێكخراوە جیهانی و نێودەوڵەتیەكان.
شەشەم: پڕۆژەی كۆكردنەوەی وێنەی سەرجەم قوربانیەكانی تاوانەكە لە “پیاو، ژن، كچ، مناڵ، پیر” بۆ ئەوەی لە دوو توێی دۆسیەكە بە لێزانی بەكاربهێنرێ، وەك یەكێك لە بەڵگەنامە گرنگ و پڕ بایەخەكان.
