ئه‌نفالستان – بە (سەدام)م گووت: تۆ ئەو پیاوە بوویت كیمیاییت بەسەر ئێمەدا كرد، بەڵام من ئەو ڕۆژەی سەربازەكانت لەكوردستان زەلیل بوون، كفتەم لەدەمی منداڵەكانم گرتەوە دام بەوان.

بە (سەدام)م گووت: تۆ ئەو پیاوە بوویت كیمیاییت بەسەر ئێمەدا كرد، بەڵام من ئەو ڕۆژەی سەربازەكانت لەكوردستان زەلیل بوون، كفتەم لەدەمی منداڵەكانم گرتەوە دام بەوان.

نیسان 16, 2015 Omer كیمیاباران لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە بە (سەدام)م گووت: تۆ ئەو پیاوە بوویت كیمیاییت بەسەر ئێمەدا كرد، بەڵام من ئەو ڕۆژەی سەربازەكانت لەكوردستان زەلیل بوون، كفتەم لەدەمی منداڵەكانم گرتەوە دام بەوان.

نەجیبە فەقی خدر سۆفی ئەحمەد:

عومەرمحەمەد

شوباتی ٢٠٠٨

نەجیبە فەقی خدر سۆفی ئەحمەد، لەدایكبووی ساڵی 1961ی گوندی شێخ وەسانانە، لە دۆڵی بالیسان، ئەگەرچی خوێندەواری نیە، بەڵام ژنێكی هەڵكەوتووەو بۆ قسە دانامێنێ‌، یەكێكیشە لە بریندارانی چەكی كیمیاوی كە لەئێوارەی 16/4/1987 لەگوندی شێخ وەسانان‌، ئەو بێجگە لەوەی خۆی برینداری چەكی كیمیاویەو چاوەکانی ئاڵودە بوون و هەتا ئێستا چاویلکەی لە چاودایە، كورێكیشی بەناوی ئارام لەو بۆمبارانەدا گیانی لە دەستداوەو بووەتە یەكێك لەو منداڵە شەهیدانەی كیمیابارانی ئەودووگوندە، بەڵام نەجیبە ئێستا حەوت منداڵی (سێ‌ كچ‌و چوار كوڕ)ی تری هەیەو ئارام یەكێكە لەو كوڕانەی بەناوی ئارام براشەهیدەكەیەوە ناونراوەتەوە ( كچەكانی شەونم‌و ئارەزوو ئاوات، لەكاتی بۆمبارانی كیمیاویەكەی دۆڵی بالیساندا ئەوانیش برینداربوون.

نەجیبە هەتا ئێستاش بە ئازاری بریندارییەکەوە گیرۆدەیە، چەندجارێک چووەتە وڵاتی ئێران بۆچارەسەر، بەڵام بێسودەو تەندروستی باش نیە.

لە ڕۆژێکی مانگی شوباتی ساڵی ٢٠٠٨ چومەماڵیان ئەوساکە بروای وابوو کە عەلی حەسەن مجیدو تاوانبارانی تر بریاری لە سێدارەدانیان بۆ دەرچووەو پێویستە بریارەكە جێبەجێبكرێ‌، ئەوبێجگە لەوەی ئێوارەی كیمیابارانكردنەكە لەگوندبووەو هاواروناڵەی گوندنشینەكانی بەچاوو گوێی خۆی بیستووەو بینیوە، خۆشی بریندارێكی چەكی كیمیاویەو سنگ‌و چاویشی كاریگەریی ئەوچەكەیان پێوە دیارە، نەجیبە دەیگێرێتەوە لەكاتی كیمیابارانەكەدا، لەماڵ بووە (ئەوكاتەی فرۆكەكان گەیشتنە ئاسمانی ناوچەكە بەگڕەگڕی تەیارەكان سەرسام بووە، لەبەرئەوەی وەختی هاتنی فرۆكە نەمابوو، ووتی: ئێمە بەڕۆژ دەچووینە چیاوخۆمان لە فرۆكەو بۆمباران دەشاردەو لەچیاش لەناو ئەشكەوت‌و كونە تەیارەكان خۆمان دەپاراست، دەڵی ئەو ئێوارەیەی كە فرۆكەكان هاتن یەكسەر لەچوار دەوری گوندیان داو دوایی لە ناوگوندیشیاندا، لەپێشەوە زۆرنەترساین لەبەرئەوەی بۆمبەكان دەنگیان نزم بوو، وەكو ئەوانی دی نەبوون دەنگیان زۆربێ، ئێمە زۆرجاری تریش بۆمبارانكراوین دەنگی بۆمبەكانی پێشتر زۆر‌و ترسناك و تۆقێنەر بوون، بەڵام ئەمانەی كیمیابارانەكە دەنگەكانیان هێندە نەبوو، ئەوەی بەسەرئێمەدا هێنا كە بۆخۆتان دەیزانن چمان بەسەرهات. لەوەڵامی ئەو پرسیارەشدا كە بۆمبەكانی هاویشتن ئەو چی کردووە بۆ خۆ پاراستن نەجیبە ووتی : رامكرد خۆم گەیاندە كوڕەكەم، كیژەكەشم خۆی گەیاندبووە ماڵی بابم، بەرەبەرە هەموو خڕبوونەوە، عالەمەكە لێی قەومابوو هەركەس وای دەزانی هەر لە خۆی قەوماوە، برایەكم بەناوی (محمد) لە دایکبووی (٥٧) پەنجاو حەوت بوو گووتی: بەخوای من چاوم كوێربوون‌و هیچ نابینم ، ئیدی خەڵك پەرێشان بوو، هەموو گوند لێی قەومابوو هەموو عالەم هاوارهاواری بوو، منیش چاووم كوێربوو، دەستم دەگیرا کە پرسیاری كوڕەكەمم کرد ماوەیان نا؟ گوتیان ئائا خەمت نەبێ ماوە، ئینجا هاتن گوتیان دەبێ‌ برۆنە شاخی ئێستا جەیش هێرش دەكاو ئەگەر لێرە بمێنن هەمووتان دەمرن و دەفەوتێین، منیش چاوم نە دەبینا بابی منداڵەکانیش (فەقێ شێخ وەسانی) لەشەری داستانی رزگاری بوو، ماڵی بابم‌و هەموو گوند بەو نەوعەی بۆت باس دەکەم لێمان قەومابوو، براژنم (فاتم) هات بەهانامەوەو گووتی : وەرە من چاوم دەبینێ‌، گوێدرێژیكمان هەبوو چوو لە ماڵی بابم هێنای براكەمیان سواركردوو، كورەكەمی لەبەردمی خۆی دانا‌و براژنیشم دەستی منی گرتوو رۆیشتین هەتا گەیشتینە سەرچای بەهیلاک چووین، من هیچ هێز‌و تاقەتم تێدا نەمابوو برۆم، لەوێ‌ ئەشكەوتێكی لێبوو من لەئەشكوتەكەی مامەوە سەعات هەشتی شەوێ‌ بوو، دووكەس هاتن گوتیان ئەوەتۆ بۆ لەو ئەشكەوتەی ماوی..؟! وەرە بابرۆین كەس لێرنەماوە، منیش گووتم ئینجا بۆكوێ‌ بچم بەخوای من هێزو تاقەتم تێدانەماوە، گوتیان وەرە دەتبەین ئارامیشم لەگەڵ بوو ووتیان وەرە برایەكشت لەولایە ئینجا دەستی منیان گرت بردیانم تەرەكتۆرێك لەوێ‌ بوو دوسێجار سایەقەكەم نارد بەدوای خەزورمدا، نەهات گووتبووی تاقەتم نیە لێمگەرێن باتانیەكم پێدادەن بۆخۆتان برۆن منداڵەكان بەرن، ئینجا سواری تراكتۆریان كردین بۆ ڕانیە، منداڵ‌و زاق‌و زریق‌و رشانەوە هەرمەپرسە ڕۆژی حەشرێ‌ بوو، ئەوشەوەی گەیاندیانینە رانیە ماڵیان ئاوابێ‌ خەڵکی ڕانییە گەلێك یارمەتیان داین، جلكیان گۆرین‌و یاریدەی زۆریانداین، دوایی پیاوی حكومەت هاتن گوتیان لێرە عیلاج ناكرێن بابیانبەین بۆهەولێرێ‌، بەحساب بۆ عیلاجیان دەبردین بەڵام سجنیانكردین‌و ئەوایان لەئێمە كرد.

ئارام لە هەولێر گیانی لەدەستدا :

نەجیبە بە هەناسەیەكی ساردەوە درێژەی بەقسەكانی داوگووتی: كورەكەم (ئارام) لە هەولێرێ‌ مرد، من چاوم باش نەدەبینا ئەوەندەم دەزانی ئەوە (ئارەزووەو ئەوەش ئارام)ە یەك لە ملای یەك لەولای راكشابوون، هەردووكیانم لەگەڵ بوون، چووم چاووم بشۆم هەر ئەوەندە بەجێم هێشت كە هاتمەوە، دەستم لێدا‌و بانگم كرد: (ئارام ئارام، ئارام… نەمابوو) كە زانیان مردووە یەكێك هات نەمناسی کێ بوو بردی‌و ئیدی نەمبینیەوەو نەمزانی چیان لێكرد، ئێستاش نازانم لەكوێ‌ نێژراوە، ئەوەندەی نەبرد دوایی ئەمن هاتن پیاو ژنیان هێنایە دەرێ،‌ وەخت کاتژمێر( ١٢) ی نیوەرۆیە بوو، ئەمنەكان پیاوو ژنیان لێك جودا كردەوەو پیاوەكانیان برد بەچاوی خۆم دیتمن (بەمەنشەئە)[1]یەك بردیانن، هەر ئەو بردنە بوو، ئیدی پیاوەكان نەهاتنەوە، كەمەنشەئەكە رۆیی ئێمەشیان لە زیلی هاویشت‌و پاش نیوەرۆیە بردیانین بۆخەلیفانێ‌‌و لەوێ‌ فرێیانداین‌و گوتیان: دەبرۆن نانی بۆ پێشمەرگان بكەن، ئێوە بەكرێگیراوی ئێرانن، ئینجا خەڵكی خەلیفان بەهانامانەوە هاتن‌و زۆر هاوكاریان كردین، لەوێش دووكەس مردن، یەكیان كافێی حاجی سلێمانی بوو ئەوی كەش مندالێك بوو ناوەكەیم لەزەین نەماوە، ماڵیان ئاوابێ‌ مالێك هاتن بردیانین بۆماڵی خۆیان‌و حەواندیانینەوە زۆر یارمەتییان داین، ئێستاش نازانم ماڵی كێ‌ بوون، بەڵام ژنەكەیان كە هەواڵی مێردەكەمی پرسی گوتی: خوشكم ئەی پیاوتان لەگەڵ نەبوو، منیش گووتم نابەخوای پیاویان هەموو بردین‌و من پیاوم لەگەڵ نەبوو پێشمەرگەیە وا لەسەركردایەتیە، گووتی: لەكن پیاوەكانمان وامەڵێ‌ ئەمانە هەموو جاشن. منیش گووتم بەخودای جاشیش بن، وەزعەكەمان ئاوهایە، دوسێ‌ ڕۆژان لەوماڵەی ماینەوە، دوایی برایەكم مابوو هات بەدواماندا لەگەڵ ماڵی مامم هاتن بردیانین بۆشەقڵاوەی لەوێ‌ حەب‌ودەرمان‌و شتیان بۆ پەیداكردین‌و تاماوەیەكی دوایی جوابیان نارد بوو، فەقی‌وئەوان هاتبوونەوە نوچەکەی خۆمان، دوایی هاتینەوە بۆ ئێرە بۆ شێخ وەسانێ‌، من گووتم دەمرم، فەقێ‌ گوتی نامری نا، ئینجا بەوڵاخی گەورە ناردیانین بۆئێرانێ‌.

نەجیبە گەیشتە بەغداو سەدامی لەقەفەزدا بینی .

ئەوەی بەلای نەجیبەوە زۆر گرنگ‌و چاوەروان نەكراوبووە روخانی رژێمی بەعس‌و دادگایی كردنی سەرانی بووە، بەتایبەتیش كەخۆی وەكو شایەتحالێك بەرانبەر تاوانبارانی كیمیابارانی دۆڵی بالیسان‌و خۆشناوەتی‌و ئەنفالكردنی كوردستان بووەستێتەوە، نەجیبە ئەو دادگایی كردنەو شایەتی دانەكەی خۆی لە دژی تاوانبارانی بەعس وەك شانازی كردنێك دەگێرێتەوە، لەهەمان کاتدا قەرەبوویەکی سایکۆلۆژیش بوو، كاتێك بەسەرهاتی ئێوارەی 16/4/1987ی بۆ دەگیرامەوە رەنگ‌و دەنگی زۆر جیاوازتر بوو لەو كاتەی کە جوینە ناو باسی دادگایی كردنەكەو چیرۆکی شایتی دانەكەی بە ئەداونەغمەیەکی تر دەگێڕایەوە، بێئەوەی هیچی لێبپرسم خۆی گووتی من چوومە بەغدایە بەرانبەری صدامی قسەم كردوو شایەتیمدا، ئینجا لەنوكەوە چۆنێتی رۆیشتنی بۆ بەغدا‌و دادگای بۆ باسكردم، گووتی: جەماعەتێک لەبەغداوە نێردرابوون كورێكی زۆر باش‌و روخۆشیان لەگەلدا بوو هاتن بۆ ئێرە، ناوی (كامەران) بوو، وەكو ئێستا چۆن تۆمقابلەمان دەكەی ئاوا مقابلەی كردین، ئینجا گووتی ئەگەر ڕۆژێك بێت‌و بانگتان كەین دەتوانن لەبەردەمی صدام ‌و عەلی حەسەن مەجیدیش ئەم قسانە بكەن؟ گووتم بەڵی ئەرێ‌ وەاللە دەست لە چاوی رۆدەكەم، ئەی چۆن ناچین.. ڕۆژێكی دی هاتنەوەو بانگیانكردین چووین بۆ چوارقوڕنە، لەوێش عەینەن شت پرسیاریان لێكردینەوە، پێیان گوتین ئەگەر بتانبەین بۆدادگا شایەتی دەدەن لەسەر صدام‌و دارودەستەكەی..؟ گوتمان بەڵی دەچین ‌و ئامادەین. وەللە خوا كردی جاری سێهەم لە بەغدایە بووین چونەكەمان زۆر پێخۆش بوو، راستە ئەوخۆشیە لە دوای ئەوەیە ئەنفالكرابووین، كیمیاباران كرابووین، بەڵام ناخۆشتربوو ئەگەر ئەو تاوانبارانەی سزای خۆیان وەرنەگرتایە. نەجیبە هوشیاری ئەوەی هەیە كە تاوانی ئەنفال‌و جینۆسایدكردنی كورد زۆر لە محاكەمەكردنی صدام‌و دارودەستەكەی گەورە ترە، بەڵام وەكو خۆی دەڵی ئەگەر هەردادگایی نەكرانایە چیمان دەستدەكەوت..؟

کفتەکەی نەجیبەو ئافەرینەکەی سەدام .

ئەوەی مایەی سەرنج‌و لەهەمان كاتیشدا جێگەی رێزلێنانە ئەومامەڵە ئینسانیەی نەجیبە بووە لەساڵی 1991 وەك بۆخۆی دەڵی‌و لە دادگاش ئەمەی بە صدام حسین گووتووە، دەڵی ئەو ڕۆژەی جەیشەكەی صدام شكاو لێی قەوما وەكو ئەمرۆ (مەبەست ڕۆژی دیدارەكەیە) كفتەمان هەبوو، كەچی كفتەكانی نەداوەتە منداڵەكانی، بەڵكو بەسەر ئەو سەربازانەدا دابەشی كردبوو، کە چەک وجلکرابوون و بەزەلیلی دەسرانەوەو لەبن دیواری مزگەوت ومەکتەبەکان پاڵیان لێدابووەوە. نەجیبە دەڵی: ئەو كاتە گەلێك بەزەیم پێیانداهاتەوە.. لەدادگاش بەرەو روو ئەوەم بەصدام حسینی گوت: گوتم ( صدام حوسین گوێ بدەیە هەرچەندە تۆ كیمیابارانی ئێمەت كرد، بەڵام ئەو ڕۆژەی جەیشەكەت شكا، من كفتەم کردبوو، بەلام لەدەمی منداڵی خۆم بری‌و دامە ئەسكەرە زەلیلەكانی تۆ.. دەزانی بۆ بۆئەوەی نەڵێن کورد میللەتێکی خەراپە.. كەچی صدام لەبری ئەوەی سەری خۆی نەویكا، بە ئیستفزازەوە پێی گووتووە (عفیە علیك ( ئافەرین بۆتۆ .

نەجیبە یەكێكە لەو بریندارانەی چەكی كیمیاوی كە لەلایەن وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە ناردبویانن بۆ ئێران، بەڵام بێئومید بوو لەوەی كەس لێی سودمەند بووبێ‌، هۆكارەكەشی دەگەرێنێتەوە بۆئەوەی لە ئێران بایەخیان پێنەدابوون، بەڵكو هەریەكەیان ئەشیعەیەكیان بۆ گرتبوون‌و پارچەیەك حەبیان پێداون ‌و ئیتر گەراندبوویاننەوە بۆ كوردستان‌و پێیان گووتبوون بچن بۆهەولێر، ئەوعیلاجانە لەوێش دەست دەكەون..!

لەكۆتاییدا نەجیبە فقی شێخ وەسانی سوپاسی (ناوەندی چاك)ی كرد لەوەی بازرگانێکی هۆڵندییان گەیاندووەتە بەردەمی دادگا کە مادەی کیمیایی بە عیراق فرۆشتبوو، سوپاسی حكومەت‌ و دادگای هۆلنداشی كرد، كە بە عەدالەت تاوانبارێكیان محاكەمە كردووەو سزای گەورە بازرگانی مادەی كیمیاویان داوە[2]، دواجاریش داوا لە حكومەتی هەرێم‌و وەزارەتی تەندروستی دەكات، بەلای كەمەوە، دوودكتۆر بنێرنە ئەم ناوچەیە، بۆچارە سەركردنی نەخۆشەكانی ئەودۆڵە، چونكە نەخۆش‌و بریندارێكی زۆر لەم ناوچەیە هەیە‌و بۆچارەسەر دەبێ‌ رێگەی دوری شارەكانی سلێمانی‌و هەولێر بگرنەبەر، لەراستیشدا بالیسان لە سەنتەری هەردوو پارێزگاوە دورە دەستە.

[1] منشەئە مەبەست لەو پاسە دریژانەئە کە ئەو سەروەختە لەکاردا بوون کۆمپانیایەکی گواستنەوە هەبوو بە زمانی عەرەبی پێیاندەگووت (المنشاء النقل والمواصلات) لەبەر ئەوە بوو بەهەموو پاسێکی درێژیان دەگووت مەنشئە.

[2] مەبەست لە تاوانبارە هۆڵندییەکە فرانس ڤان ئانراتی گەورەبازرگانی ماددەکیمییاییەکانی عێراق بوو.

سه‌رنجه‌كان