ئه‌نفالستان – كچەكەم لە تۆپزاوا لەدایكبووە، دەڵێن ناویان ناوەسنور .

كچەكەم لە تۆپزاوا لەدایكبووە، دەڵێن ناویان ناوەسنور .

نیسان 08, 2015 Omer ئه‌نفال لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە كچەكەم لە تۆپزاوا لەدایكبووە، دەڵێن ناویان ناوەسنور .

شێخ عارفی كانی هەنار:

عومەر محەمەد

ناوەراستی کانونی دووەمی ٢٠٠٩ .

دەمێك بوو لە دەرفەتێك دەگەڕام، بچمە ناوچەی قەرەداغ‌و چەند كەسێك لە قوربانیانی ئەنفال‌و كیمیاباران بەسەر بكەمەوەو لەم ساڵنامەیەدا دۆكۆمێنتیان بكەم، لە ڕۆژێکی هەتاوی کانونی یەکەمی ساڵی 2009 دا ئەو دەرفەتەم بۆ هەڵکەوت و لەشاری سلێمانیەوە، وێرای سەرقاڵی‌و خراپی باری تەندروستیم بەرەو ناوچەی قەرەداغ بەرێكەوتم، كە بریار بوو چەند رۆژنامەنوسێكی تریش لەوێ‌ ئامادەبن، بۆ روماڵ كردنی كێشەیەكی کۆمەڵایەتی ناوچەکە.

هەواڵی ئەوەم پێگەیشتبوو كە پیاوێك بەناوی ( شێخ عارف عەبدولرەحمان ئەحمەد) لە گوندی كانی هەنار كە هاوسەرەكەی‌ وكوڕەكانی لە پەلامارەكانی ئەنفالی ناوچەی قەرەداغدا گیراون و بێسەرو شوێنكراون ‌و لەلایەن دەسەڵاتدارێكی ناوچەكەوە، دەستدرێژی كراوەتەسەر، هەر كە گەیشتمەجێ لە نزیك گوندی کانی هەنار کە شێخ عارف و چەند ماڵێکی هەژاری لێنیشتەجێیە لەگەڵ تیمێكی تەلەفزیونی كەناڵی (كەی ئێن ئێن) یەكمانگرتەوە. ئەوانیش بۆ هەمان مەبەست هاتبوون.

من هەتا ئەو كاتە بۆم ڕون نەبوو كێشەكە چۆنەو سەرچاوەكەی لە كوێوەیە، بەڵام ئەوەندەم بیستبوو کە شێخ عارف عەبدولرحمان ئەحمەدی تەمەن هەڵکشاو لەلایەن دەسەلاتدارێکی ناوچەکەوە دەستدرێژی کراوەتە سەر، شێخ عارف دایکبووی ساڵی ١٩٤٦ ە ئەوکاتە باری تەندروستی تەواو ناجێگیربوو. ئەوانەی بوونە هاوسەفەرم زانیاری زیاتریان پێبوو بەلای کەمەوە هەواڵی ئەوەیان پێبوو كە لەلایەن دەسەڵاتدارێكی ناوچەكەوە دەستدرێژی كراوەتە سەر کوڕەکەی حاجی شێخ عارف، ئەمە جگەلەوەی لە كوڕەكەیانداوە، هەر بەفەرمانی ئەو دەسەڵاتدارە ( فریاد )[1]ی كوڕی شیخ عارف لە قوتابخانەش دەركراوە، سەعات 11:45 دەقیقە گەیشتینە گوندی كانی هەنار.

كانی هەنار قوربانی زۆرو خزمەتی كەم :

پاش ئەوەی گەیشتینە ناوگوندی کانی هەنار توشی تێڕامانێكی سەیر بووم، كە چۆن لەناو ئەوخانووە قورینە خواروخێچ‌و نا ئەندازەییانەدا، كۆمەڵە مرۆڤێكی بەخوڵقوخۆو ڕوخۆش ‌و میواندۆست پێشوازییان لێكردین، ئەمەش چەندە دڵتەنگی كردم ئەوەندەش ئارام بەخش بوو كە خەڵكێك لەناو ئەوخانوە نا تەندروست‌و وێرانانەدا كە ئەنفال پێشتر ڕوخاندوونی‌و بە بێ‌ هاوكاری حكومەتی هەرێم جارێكی تر بەشان ‌و بازووی خۆیان دروستیان كردووەتەوە، بەراستی ئەو خەڵكە هەقی دەستگیرۆیی‌و هاوكاری كردنیان هەیە، بەلای کەمەوە ئەو گوندانەی حکومەت لە ساڵی ١٩٨٨ روخاندنی بوونی ئەرکێکی هەنوکەیی حکومەت و مافی سەرەتایی خەڵک بوو ئاوەدانیان بکاتەوە. ئەوان وێرای ناعەدالەتی‌و مەینەتیەكی زۆر، ویرای قوربانیدان‌و ژیانێكی سەخت‌و دڵشكاویان لەكەمتەرخەمیەکانی حكومەت، هێشتا بەجوانی دەڕواننە ئایندەو لە ململانێیەكی سەختدان لەگەڵ ناعەدالەتیەكانی ژیاندا .

بەقسەی خەڵكی گوندەكە (كانی هەنار) بەر لەپەلامارەكانی ئەنفال (28) ماڵبوون، بەڵام لە ئێستادا لەبەركەمی خزمەتگوزاری ‌و هەژاری خەڵكەكەی تەنها (8) ماڵێكی لێ‌ ئاوەدان كراوەتەوە گوندنشینەکان خانووەكانیان لەسەر كەلاوە كۆنەكان و شوێن خانووەکانی پێشتر دروستكردووەتەوە‌، یەكێك لەوماڵانەش بەجێگیری لەوێ‌ نیە، بەڵكو حەوت ماڵی جێگیری تێدایە.

وتیان كچەی ناوناوە سنور .

لەناوگوند چ پێویست نەبوو پرسیار بکەین چونکە هەموو گوندی کانی هەنار بریتی بوون لە (٧) ماڵ، فریاد کە ئەوسا لە ژیاندا بوو هەرزوو پێشمانکەوت بۆ ماڵی خۆیان كە چووینە ژوورەوە بەشبەحاڵی خۆم توشی نامۆیی بووم ، (شێخ عارف)ی مێردو باوكی ئەنفالكراوەكانی گوندی کانی هەنار، سەرباری نەخۆشییەكەی پیاوێكی روح سوك‌و بەخوڵقوخۆبوو، لەسەر قەرەوێڵەیەك ڕاكشابوو، بەئاستەم دەیتوانی هەستێت تەواو ڕەنگی پەڕیبوو، بەڵام هەتا بڵێی پیاوێكی بەهیمەت‌و ئازا بوو، وێرای قوربانیی دانیشی لەگوندێكی پەراوێزكەوتووی بێ‌ خزمەتگوزاریدا دانیشتووە، بەرلەوەی هەواڵی بپرسم بەزنجیرو قولاپەكەی پشت سەریدا كەبەبن میچی خانووەكەیدا چەسپ كرابوو، زانیم نەخۆشیەكەی پەیوەندی بەپشتیەوە هەیە، قولاپەكەی تائاستی پشتی شۆرببووە، من وای بۆچووم كەگرفتی پشت‌و قاچی هەیە، چونكە بۆخۆشم تائەو كاتەش پشتینی كەمەربەندی پزیشكیم بەستبوو، لەنێوان قسەكانماندا ئەوە ڕونبووەوە كە حاجی عارف خێزانەكەی بەناوی ئاسكە‌و كچێكی بەناوی سنور‌و دووكوڕی بەناوەکانی حەسەن وحوسێن بوونە قوربانی سیاسەتە دیكتاتۆریەكانی بەعس، بەپێی ئەو زانیاریانەی دەست ئەنفالستان كەوتن گوندی كانی هەنار 12 شەهید‌و ئەنفالكراویان هەیە كە چواریان لەخانەوادەی حاجی شێخ عارف بوون، كورە گەورەكەی بەناوی حەسەن پێشمەرگە بووەو هەر لە سەروەختی ئەنفالدا لەشەڕدا گیانی بەخشیوەو(شەهید)بووەو كورە بچوكەكەشی بە ناوی (حسێن) لەگەڵ دایكیدا گیراوەو ئەنفالكراوە.

لەوەش ئەستەمتر کە خەمی شێخ عارفە ئاسكەی خێزانی لە سەروەختی ئەنفالد دوگیان بووە، شێخ عارف ئاخێکی هەڵکێشاو گوتی: دەڵێن لە تۆپزاوا منداڵەکەی لێبووەتەوەو ئەوانیش ئەنفالبوون، بەڵام ئەوكاتەی لێمپرسی نەتزانی كچەكەتی ناوناوە چی ؟ وتی: وەڵاهی دەڵین ناوی ناوە سنور ئەویش دەڵێن دەماودەم هاتووە، ئەگینا من خۆم نایزانم چوونكە ژنەكە دوو گیان بوو كە ئەنفالكرا‌و ئەوكچەی باسی لێوەدەكەن لە تۆپزاوا لەدایكبووە، ئیتر رۆیشتن‌و چاوامان پێیان نەكەوتەوە، ئێستاش ئاوا رێزمان لێدەگرن ..؟!

قسەی دەرودراوسێ :

لە گوندی کانی هەنارو ماڵی گوندنشینەکانیەوە نادادپەروەری و بێوەفایی دەسەلاتدارانی حکومەت مەسەلەیەکی بێ مشتومڕ بوو، وەك خەڵكی گوندەكە باسیاندەكرد حاجی عارف لە رۆژگاری خۆیدا ئەوکاتەی ئەنفال ماڵ وحاڵی وێران نەکردبوو كوڕی تەنگانەو پێیاوێكی میواندۆست‌و خانەدان بووە، ئێستاش كە خێزانەكەی‌و هەردوو كوڕەکانی بوونە قوربانی ئەنفال‌و سیاسەتی دڵرەقانەی دیكتاتۆری بەعس. لەسایەی ناعەدالەتیەكانی حكومەتی هەرێمەوە بەخراپی دەیگوزەرێنن، شێخ رەسوڵ كە لە ماڵی حاجی عارف دانیشتبوو، گلەیی‌و گازندەیەكی زۆری كرد دەربارەی گەندەڵی حكومەت‌و ئاوڕلێنەدانەوەیان، لەراستیدا ناهەقیەكانی حكومەتی هەرێم‌و هەڵاواردن‌و پشتگوێ‌ خستنی ئەوخەڵكەی رۆژگاری شۆرش‌و مقاومەت پشت‌و پەنای پێشمەرگەبوون، دیاردەیەكی نەخوازراو نیشانەو ئاماژەی رونی ناعەدالەتی و بەسوك تەماشاكردنی هاوڵاتیانە، بەتایبەتیش كە دەبینی گرنگیەكی زۆر بەتەنها گوندێك دراوەو ئەوانی تر بە تەواوی پەراوێزخراون‌و گوندنشینەكان لە هەموو پێداویستی و خزمەتگوزاریەك بێببەشكراون.. هەرچی حاجی عارف بوو گەلێك وەڕس‌و بێتاقەتی ئەوە بوو كە سەرباری ئەوەی بەناهەق لەكوڕەكەیان دابوو، لە قوتابخانەش دەربانكرد بوو، ئەویش فریادی تەمەن 14 ساڵ بوو كە تەنیا كوڕی حاجی عارفە لە دوای ئەنفال کە بۆی مابوو، ئەوپێی وابوو فریاد بێخەتایەو شەڕی گۆڕانە پێی دەفرۆشن، چونكە حاجی عارف بەئاشكرا ووتبووی من دەنگم بە گۆڕانداوەو ئەمەش دەسەڵاتدارانی ناوچەكەی توڕەكردوە‌و. بۆیە زۆر داواكاربوو كورەكەی لەو قوتابخانەیە بگوازێتەوەو خۆشی باربكات‌و ناوچەكە بەجێبهێڵێت، ئێمە لەگەڵ تیمەكەی كەی ئێن ئێن بڕیارماندا بچین بۆ قوتابخانەكە بۆئەوەی لەنزیكەوە سەبارەت بەوپڕوپاگەندانەی فریادو ئاكۆی هاوپۆلی دەیانكرد لەبارەی هەلویستی بەڕێوەبەری ناوەندیەكەیانەوە ڕاستی بزانین.

قوتابحانەی ئاوایی :

بێگومان قوتابخانەی ئاوایی شێخ مستەفا لەروخساردا هەتا بلێی جوان‌و رێكوپێك بوو، ئەگەرچی تاكە ناوەندی ئەو ناوچەیەیە، هەروەها گوندەكەش تاكە گوندی ناوچەكەیە كە گرنگی پێدراوە، بێگومان كارێكی باشە گرنگی بە تاکە گوندێکیش بدرێت بەڵام ئەوەی خراپەو دیمەنی ناوچەكەی شێواندووە ئەوەیە كە ئەوگوندانەی ترلەوەها دەست‌و دیاریەكی حكومەت بێبەشن، ئەمەش پەیوەندی بەئەدای كاركردن‌و هەڵاواردن‌و ناعەدالەتی‌و شێوازی بەرێوەبردنی ئیدارەی حكومڕانی هەرێمی كوردستانەوە هەیە، کە سیمایەکی خێلەکیانەی پێداوەو ئەم گوند لەوی دی جیادەکاتەوەو ئیمتیازی لە هەژارەکان سەندووەتەوە بەخشیوێتی بەگوندێک بەرپرسانی حکومەت جاربەجار تیایدا داوەت دەبن.

سەرەتا كەچووین مامۆستاكان‌و بەرێوەبەری ناوەندیەكەش مامۆستا فریاد قسەكانی ئاكۆو فرادیان ڕەتكردەوە كە لەقوتابخانە دەركرابن، هەموو مامۆستاكان‌و بەرێوەبەریش ووتیان دەرنەكراون‌و دەوامی ئاسایی خۆیان دەكەن، لەگەڵ ئەوەشدا دیاربوو بەرێوەبەری قوتابحانەكە نەیدەتوانی بەبێ‌ فەرمانی شێخ دلێر پەنجە بكاتە ئاو ئێمە هەردولا چ تیمەكەی كەناڵی (K.N.N) و چ من گەیشتینە ئەو بڕوایەی ئەم كێشەیە ئەوەندە گەورەنیە‌و گەورەش نەكرێت.. بەتایبەتی كێشەی خوێندكارو پەروەردە هیچ پەیوەندیەكیان بەكارەكەی من‌و رێكخراوەكەمەوە ( ناوەندی چاك) ەوە نەبوو، چونكە ئێمە ئەگەر لەوبوارەشدا كارێكمان كردبێت تەنها فشارمان خستووەتەسەردەسەڵات، بەڵام دواجار تیمەكەی (K.N.N) دوایانكرد بچین وەكو تەرەفی دووەمی كێشەكە شێخ دلێر شێخ مستەفاش ببینین، هەر كە تەلەفۆنیان بۆكرد بەسنگفراوانیەكی زۆرو بەخوڵقوخۆیەكی گەرمەوە پێشوازی لێكردین، كە چوینە دیوەخانەكەی بەهەمان خوڵقوخۆوە پێشوازی كردین‌و زیاد لەجارێك خولقی كردین نانی نیوەڕۆ لە ماڵی ئەوان بخۆین، بەڵام ئێمە ڕەتمانكردەوە، لەسەرەتای دامەزراندنی قسەوە ئینكاری ئەوەی كرد كە شتی وا ڕوی دابێت، ئەویش زۆر جەختی لەوە كردەوە كەوا مەسەلەكە ئەوەندە گەورەنیە، شێخ دلێر باسی لەوە دەكرد كە ئەوخوێندكارانە هەموویان خزمی ئەون‌و لە خوێندنگای گوندەكەی ئەو دەخوێنن، بۆیە ئەو خوێندنگاكەشی بەهی خۆی دەزانی‌و وەكو خۆی دەیگوت نەیویستووە كێشەی هەبی، خویندكارەكانیش شەڕیانكردووەو ئەمیش بانگی كردوونەتە دیوەخانەكەی خۆی بەمەبەستی ئاشتكردنەوەیان. هەموویانی كۆكردووەتەوەو لەدیوەخانەكەی خۆی داوای لێكردوون دەستبكەنە ملی یەكتری‌ویەكتری ماچ بكەن، هەموو خوێندكارەكان بەم مبادەرەیە رازی بوون‌و داواكەیان بەجێگەیاندبوو، تەنها فریادی شێخ عارف نەبێ‌، كە كوڕێكی زرنگ‌و قسە زانبوو، بەپێچەوانەوە نەك هەر ملی نەدابوو، خێسەشی لە شێخ دلێر كردبوو، هەرچی شێخ دلێرە دانی بەوەدا نا وەكو خزم زللەیەكم لێداوەو لە دیوەخان دەرمكردووە، بەڵام هەرچی فریادو ئاكۆشن دەیانگووت نەخێر بەشەق تێیهەڵداوە.

بەهەرحاڵ، ئێمە بەتیمەكەی (K.N.N)یشەوە گەیشتینە ئەو بڕوایەی ئەم كێشەیە چیتر گەورە نەكرێ‌. بەڵام دواجار شێخ دلێر بەپێچەوانەی ئەو قسانەی لەدیوەخان بۆ ئێمەی كرد، لە ڕۆژنامەی هاوڵاتی بەتوندی قسەی كردبوو، هەرچەندە شێخ دلێر بەتەوازوعەوە قسەی بۆ (K.N.N) كردو ئێمە بەبێ‌ گرفت هاستاین، بەڵام لەخواحافیزیدا قسەیەكی من تەنگەی گرت‌و بەهەڵە لێكدانەوەیەكی خێرای بۆ كرد ( كە ووتم خوێندكار هەتا تەمبەڵیش بێ‌ مافی خۆیەتی رێزی لێبگیرێ‌‌و نابێ‌ سوكایەتی پێبكرێت) بەڵام ئەو زوو بێلێكدانەوە قسەكەی هێنایە سەرخۆی، هەرچەندە من بەنەرمی هەوڵمدا تێبگا بەڵام بێ‌ سوود بوو، ئێمە لەخواحافیزیدا بووین ووتی: ئەگەر كوردستانی نوێ‌‌و كوردسات‌و كوردستان تیڤی بونایە رێگەم نەدەدان بێنە ئێرە، تا گەیشتە ئەو ڕادەیەی گووتی : ” هەردەتدۆزمەوە” منیش ووتم جاگەڕانی ناوێ‌ ئەوە ژمارە تەلەفۆنەكەم‌ولەكوێت پێخۆشە دەتبینم‌و داوەتی منیش بە.

بەڵام ئەو نەدەیسەلماندو نەكۆڵیشی دەدا، لەڕاستیدا ئێستاش نەمزانی ئەوبۆچی واتێگەیشتبوو، گووتی: ئێمە كەسوكارمان ئەنفالە‌و تۆ بۆ پارە دەنوسی) منیش بەدەم زەردەخەنەوە گوتم برا گۆڤارەكەی من بۆفرۆشتن نیە، بەڵام ئەو لەكاتێكدا ئەو قسەیەی كرد كە خۆی داڵدەدەری (كۆنە پارێزگاری سلیمانی) گەورە تاوانبارە…!

كەچی لەوپەڕی توندی دابوو كەویستمان بەیەكجاری لەحەوشەی ماڵەكەی بچینە دەرەوەو بەجێی بهێلین گەیشتە ئەو قەناعەتەی ئەوهەڵەیە، ئیتر ووتی: دەی كەوایە من داوای لێبوردنت لێدەكەم، ئەملاولای ماچ كردم‌و دوبارە داوای لێبوردنی كردەوە. ئەڵبەتە من زۆر شوێنی ترم بینیوەو خەڵکی تریشم زۆر دواندووە بۆیە ڕێم نەکەوتووەتە هیچ ماڵێک بەو شێوەیە، هەرگیز باوەڕم نە دەكرد كەسێك هەبێ‌ لە ماڵی خۆیدا بەوشێوەیە مامەڵە لەگەڵ میواندا بكات، سەرباری ئەو هەڵوێستە توندو قسە ناخۆشانەشی هێشتا پێموابوو كەوا قسەكانی فریادی جوانە مەرگ زیادە رۆییان تێدایە، بەڵام كە دواجار لە رۆژنامەی هاوڵاتی بەتوندی قسەی كردبوو، گومان لە مەسەلەكەدا نەما، بەهەرحاڵ ئەم كێشەیە تاماوەیەكیش درێژەی كێشاو سەرئەنجام بە بارکردنی شێخ عارف کۆتایی هات و فریادیش لە مەملەکەتی ئەنفالکراوان (شۆڕش) بە روداوی ئۆتۆمبیل کۆچی دوایی کرد .

گومانی چەكی كیمیاوی لەگوندی كانی هەنار :

گوندی كانی هەنار پشتی بەیەكێك لە چیاكانی ناوچەی قەرەداخەوەیەو بەبەرازییەكەوە، بەرانبەر گوندی شیوی قازیی رووەو باكور قنج وەستاوە، هەركە مل لەهەوراز دەنێی بەڕیگا خۆڵەكەدا سەر دەكەویت یەكەمین نمونەی دڵڕەقی و وێرانكاری‌و توندرەفتاڕی بەعس دێتەپێشچاو ئەویش قەپاغی ئەو ڕۆكێتە قێزەونانەیە كە فرۆکەکانی سوپای بەعس بەسەر دانیشتوانی گوندەكەو ناوچەكەدا بەری داونەتەوە، لەوکاتەدا خاڵی (٥) بریاری ٤٠٠٨ ی نوسینگەی باکورم بیرکەوتەوە کە واژۆی عەلی حەسەن مەجیدی بەسەرەوەیەو دەلێت : ( پێشەوایەتی فەیلەقەكان (لێدانی تایبەت) ئامادە بكەن، ناو بەناو بەتۆپ‌و فرۆكە‌و سەمتی‌و كۆپتەر لە هەموو كاتێكدا بەشەو بەرۆژ لێیانبدەن، بۆ كوشتنی زۆرترین ژمارە لەو كەسانەی كە لە شوێنە قەدەغەكراوەكاندان‌. هەرچی خەڵكی ناوچەكەیە جەختیان لەوە دەكردەوە کە گوندەکەیان لەكاتی پەلامارەكانی ئەنفالدا چەكی كیمیاوی تێدا بەكارهێنراوە، بەڵام هێشتا هیچ بەڵگەنامەیەك بەوانەشەوە كە دەست تیمەكەی میدل ئیست ۆچ‌و هیومان رایتس ۆچ كەوتوون ئاماژەیەكیان بەوەنەداوە لەوگوندەدا چەكی كیمیاوی بەكارهاتبێ‌، بەڵام ئەوەی یەكلایی بووەتەوە ئەوەیە لە گوندەكانی ( بەلەكجار، دوكان، سێوسێنان) چەكی كیمیاوی بەكارهاتووەو لەگوندی

سێوسێنان كۆمەڵكوژی خستەوە كەژمارەی قوربانیەكانی 69 كەس بوون. بەڵام لەوگوندەدا چەند كەسێكیان بە بۆمبارانی فرۆكە گیانیان لەدەستداوە‌و ژمارەیكیشیان ئەنفالكراون،لەوانەش زۆربەیان خەڵكی مەدەنی‌و بێ‌ چەك بوون.

شێخ عارف بە تێپەرینی رۆژگار خەم دەیخوات ورۆژگار دڵرەقانە ژیان و یادەوەرییەکانی دەهاڕێ نەخۆشی تەنگی پێهەڵچنیوە، جگەلە خەمی ئەنفالکراوەکانی مەرگی فریادیشی هاتە سەر .

ناوی شەهیدوئەنفالکراوانی گوندی کانی هەنار- قەرەداغ

زنجیرە	ناوی شەهید‌وئەنفالكراو	پیشە	بەهۆی
1	حەمە ئەمین سەعید	پ.م
2	نەسرین صدیق	هاوڵاتی	كۆپتەر كوشتوویەتی
3	جمیل محمود	هاوڵاتی	ئەنفالكراوە
4	كامل محمود	هاوڵاتی	ئەنفالكراوە
5	حەلاوە عبدول	هاوڵاتی	شەهید- بۆمباران
6	حسین شیخ عارف	پیشمەرگە	شەهید
7	حەسەن شیخ عارف	هاوڵاتی	ئەنفالكراوە
٨	ئاسكە تاهیر	هاوڵاتی	ئەنفالكراوە
٩	سنور شیخ عارف	منداڵ	لەتۆپزاوا لەدایكبوەو ئەنفالكراوە .
١٠	توبا غفور	هاوڵاتی	بە بۆمبارانی فرۆكە
١١	فاتمە ئەحمەد	هاوڵاتی	بە بۆمبارانی فرۆكە
١٢	سەلمە عەلی	هاوڵاتی	بە بۆمبارانی فرۆكە