سه‌ردێره‌كان
- تاوانی ئەنفال و زیانە کلتوورییەکانی کورد لەکوردستانی باشوردا. هۆمەر محەمەد
- ڕۆڵی سینەما لە پاراستنی یادەوەری ئەنفالدا – وانەیەک لە هۆڵۆکۆستەوە
- سەرنجێک لەسەر دەرکەوتنی (بەراء) هۆمەر محەمەد
- الإجرام بصيغته القانونية 2 جريمة إسقاط الجنسية والترحيل – قرار (٦٦٦)
- دیسانەوە دۆسێی ١٨ کچە فرۆشراوەکە لەنێوان ساختە و ڕاستیدا. هەڵوەستەیەک لەسەر قسەکانی کاک شۆڕش حاجی
پۆلۆنیا، لە رێگای ئاوشفێتزدا “جینۆسایدی هۆڵۆكۆست”
پۆلۆنیا، لە رێگای ئاوشفێتزدا “جینۆسایدی هۆڵۆكۆست”
تەها سلێمان – پۆلۆنیا، كراكۆڤ
بۆ یەكەمین جار لە ساڵی 2010 سەردانی وڵاتی پۆڵانیام كرد، ئەوكات بە چوار بەش لە هەفتەنامەی رێگای كوردستان شتێكم لە مەڕ ئەو سەفەرەم نوسی و 
بڵاو كردەوە، لەو سەفەرەمدا بۆ یەكەمین جار رۆشتمە سەربازگەی “ئاوشفێتز”و هەندێ وردە سەرنجم تۆمار كردو بڵاو كردەوە، بۆ ئەوكاتیش ئەو وردە سەرنجانە جێگای مشت و مڕی بەشێك لە دۆست و هاورێكانم بوو، لێ نەمتوانی مافی خۆیان بدەمێ. رێكەوت و بەرنامەی كارێكی گرنگ و لەجێ وای كرد براو هاوڕێم “كاك زیاد رەوف” كارئاسانی كردو بانگێشنامەیەكی بۆ دەزگای “لێكۆڵینەوە بۆ جینۆسایدو ئەنفال” رێكخست و بۆ ئەم كارەش ” بەندە وەك بەرێوەبەری دەزگاكەو نووسەرو وەرگێڕ مەحمەد حمە سالح تۆفیق” هاوڕێ و هاوسەفەر بووین.
پێش وتن
بە نوسین ناوترێ و نانوسرێ، كەچی نابێ و ناكرێ شتێك لە بارەی ئەم گەشتەوە نەڵێین، ساڵ 2015یە، هاوڕێ و مامۆستا “مەحمەد حمە ساڵەح تۆفیق” لە بیری ئەوەدا نیە لەم كاتەدا سەفەری “پۆڵۆنیا” بكات، پێش وەخت پەیوەندیم لە گەڵ كاك زیاد كردبوو، ئامانجی سەفەرەكەشم پێڕاگەیاندبوو، كاتێك بە مامۆستا مەحەمەدم وت بەرنامەیەكی وا لە گۆڕێیە، شاگەشگە گرتی و وتی: ئەوە خەونی گرنك و هەمیشەیی منە”.
گلاراو كونسڵ
هەڵەكە لە ئێمە بوو، كاتێك لە سەرەتای ساڵی 2015 كاتیان بۆ دیاریكردین، ئێمە بە ناتەواوی چوین بۆ كونسڵ، بۆ جاری دووەم كە چوینەوەو پێدلویستیەكانمان ئامادەكردبوو، لە كاتی دیاریكراوی خۆی مۆڵەتی چونە ژوورەوەی پۆڵۆنیامان وەرگرت، بۆ ئەمەیان فەزڵی گلاراو كونسڵمان بیرناچێتەوە، چونكە بەشێوەیەكی زۆر سیستماتیك و تەقدیریكی زۆرەوە كاروباری وەرگرتنی ڤیزایان بۆ راییكردین.
بەرەو پۆڵۆنیا
3-2-2015 لە رێگای فڕۆكە خانەی نێودەوڵەتی سلێمانیەوە، كاتژمێری چوارو نیوی بەیانی بەرەو ئەستانبوڵ و لەوێشەوە بەرەو وارشۆی پایتەختی پۆڵۆنیا بەرێكەوتین، پاش پشودانێكی كورت و بینینی خوێندكاری دكتۆرا “رێباز جەلال” و رێنماییكردنمان، بۆ بەیانیەكەی 4-3-2015 بەرەو كراگۆف “هەرێمی ماوە پۆڵسكا” بە شەمەندەفەر بەرێكەوتین، گەشتین و لەوێ “ئەحمەد” لە وێستگەی شەمەندەفەر چاوەڕێی دەكردین.
سەردانی كاك زیاد
كاك زیاد نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستانە لە پۆڵۆنیا، هەمان رۆژ واتە 4-3-2015 لە كراكۆف سەردانمان كرد، پێكەوە جارێكی تر بە پلانی سەردانەكەو ئەنجامدانی كارو چالاكیەكاندا چوینەوە، شتێكی زۆر كەم گۆڕانكاریمان كرد، چونكە ئەوەی ئێمە ئامانجمان بوو لە خشتەی كارو چالاكیەكاندا دانرابوو.
بەرەو ئاوشفێتز
دوای ئەنجامدانی سمینارێك لە زانكۆی یەگەلۆنیا تایبەت بە تاوانەكانی جینۆساید دژ بە گەلی كورد بۆ نووسەرو وەرگێڕ “مەحمەد حمە ساڵەح تۆفیق” لە رۆژی 5-3-2015، و سەردانی كردنی چەندین مۆزەخانەو شوێنی گرنگ و ئەنجامدانی دیدارو كۆبونەوە، لە رۆژی 7-3-2015 بەرەو ئاوشفێتز كەوتینە رێ، بێگومان رۆشتن بۆ ئاوشفێتز ئامادەكاری پێویستە لە سەر ئاستی لۆجستی و دەروونی، چونكە یەكەمیان هەندێ رێ و شوێن هەیە پێویستە پێش وەخت ئامادەسازی بۆ بكرێت و دووەمیان لە رووی دەروونیەوە تۆ دەچیتە شوێنێك زۆرترین مرۆڤی تیا جینۆساید كراوەو كۆی لێكەوتەو ئاسەوارەكانی ئەو تاوانە دەبینی.
ئاوشفێتز كوێیە؟
دوای ئەوەی هێرشی حكومەتی ئەڵمانیا “نازییەكان” بۆ سەر جولەكە دەستی پێكرد، لە شاری كراكۆفی پۆلۆنیا گەورەترین سەربازگەی دەسبەسەركردنیان دروست كردو ناویان لێنا “ئاوشفێتز بیركینۆ”، ئەمە بۆ سەردەمی داگیركردنی پۆلۆنیا لەلایەن ئەڵمانیاوە دەگەڕێتەوە لە جەنگی دووەمی جیهانی. سەرچاوە مێژووییەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن “5” ملیۆن زیندانی لەم سەربازگەیە بوون، كە زۆرینەیان “جولەكە” بوون، بە شێوەیەكی سیستماتیك “برسیكراون، ئازارو ئەشكەنجە دراون، دواتریش كۆمەڵكوژكراون”.
سەربازگەی ئاوشفیتز لە رۆژی 27ی یەنایری 1945 لە سەردەستی سەربازە سۆڤێتیەكان كۆتایی پێهێنراو ئەو رۆژەیە كە بوە بە رۆژی نێودەوڵەتی یادكردنەوەی تاوانی هۆڵۆكۆست، هەروەك ئێستا ئاوشفێتز لە ساڵی 1979وە لە وڵاتی پۆلۆنیا بوە بە گەورەترین مۆزەخانەی جیهانی و بە پێی ژێدەرە فەرمییەكان ساڵانە نزیكەی “700” هەزار كەس سەردانی دەكەن لە هەموو جیهانەوە.
روو بەری سەربازگەكە
رووبەری سەربازگەكە چل كیلۆمەتر چوارگۆشەیە، ئاوشفێتزی یەكەم لە “30” هۆڵی گەورەو ئاوشفێتزی دووەم لە “200” هۆڵی گەورە پێكدێ، هۆڵەكانی ئاوشفێتزی یەكەم وەك خۆیان لە گەڵ كورەی سوتاندنی زیندانیەكان وەك خۆی ماوەتەوە، بەڵام لە ئاوشفێتزی دووەم لە كۆی “200” هۆڵ تەنیا نزیكەی “50” هۆڵ ماوەتەوەو ئەوانیتر لە كاتی تێكشكانی نازییەكان لە ساڵی 1945 تێكدراون و رووخێنراون.
راستیە سەلمێنراوەكان
یەكەم: سەربازگاكانی كۆمەڵكوژی ئاوشفێتز لە باكوری پۆڵۆنیا، گەورەترین سەربازگەی جینۆساید بوون كە حكومەتی ئەڵمانیای نازی لە جەنگی دووەمی جیهانی درووستی كردبوو، تیایدا نزیكەی یەك ملیۆن و دوو سەد هەزار كەس كۆمەڵكوژكراون و یەك ملیۆن و سەدهەزار كەسیان یەهودی بوون.
دووەم: سەربازگەی ئاوشفێتز، دیارترین و گەورەترین سەربازگەی كۆمەڵكوژی بوە لە سەر دەستی ئەڵمانیای نازی لە ساڵی 1940 بۆ 1945.
سێیەم: ئاوشفێتز “45” سەربازگەی لە خۆگرتوەو لە سەر روو بەری “40” كلیۆمەتر چوارگۆشە دروستكراوە، سێ لقی سەرەكی تێدابوە “1-ئاوشفیتز سەربازگەی یەكەم بۆ كارو باری كارگێڕی سیستەمی سەربازی كە تیایدا 75،000 هەزار پۆلۆنی و 15،000 دیلی سۆڤێتی كۆمەڵكوژكراوە. 2- سەربازگەی ئاوشفێتز بیركیناو كە تیایدا زۆرترین یەهودییەكان نزیك لە یەك ملیۆن و 100 هەزار كەس و نزیكەی 22،000 كەس لە خەجەرییەكانی تیا كۆمەڵكوژكراوە. 3- سەربازگەی مۆنۆفیتس كە وەك سەربازگەی كاركردن بەكارهێنراوە، كە جگە لەم سێ سەربازگەیە نزیكەی “40” سەربازی تری لە خۆگرتوە كە بۆ كارپێكردنی بە زۆری یەهودییەكان بەكار هێنراون.
چوارەم: دروستكردنی سەربازی كۆمەڵكوژی لە ئەڵمانیا ناسراوەو مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1933، لەو كاتەوەی حزبی نازی دەسڵاتی گرتە دەست، لە نێویاندا یان یەكێك لە ناسراوترینیان سەربازی “داخاو” لە شاری میونیخ كە لە 20-3-1933 دروستكراوە، سەرەتای ئەم سەربازگانە بۆ كوشتن و بێدەنگكردنی ئۆپۆزسیۆنی دەسڵات بە كاردەهێنران لەناوخۆی ئەڵمانیا، بەڵام زیندانی كردنی یەهودییەكان بە پێی سەرچاوە مێژووییەكان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1938، بە تایبەت دوای “شەوی ئەل بلور” لە 9ی كانوونی دووەمی 1938، كە بە هەڵمەت و شاڵاوی وەدەرنانیان لە ئەڵمانیا ناسێنرا.
پێنجەم: پێش دەشتپێكردنی جەنگی دووەمی جیهانی، سەرچاوەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن 25،000 هەزار زیندانی لە سەربازگەكانی ئەڵمانیادا بوە، بەڵام لە گەڵ دەستپێكردنی جەنگ ژمارەكە بەرز بوەتەوە، بە تایبەت كە ئەڵمانیا هەر وڵاتێكی داگیردەكرد ژمارەیەكی زۆر گەنجی دەستگیردەكردو لەو سەربازگانەدا كاری سوخرەی پێدەكردن تا سنووری مردن و كوشتن.
شەشەم: شێوازی درووستكردنی سەربازگەكان لاكێشەیی بوە، درێژییەكەی 300 مەترو پانیەكەی 200 مەتر، بە تەلێكی دڕكاوی كە بەردەوام تەزووی كارەبای لە سەربوە، چوار دەوری تەنراوە بە بەرزی چوار مەتر، لە هەر سەربازگەیەكدا بیست بینای نیشتەجێبوون درووستگراوەو لە یەك نهۆم پێكهاتوە.
حەوتەم: لە دەروازی چوونە ژوورەوەی سەربازگەكە “كە تا ئێستاش ماوە” بە گەورەیی لەلایەن نازییەكانەوە نوسراوە “arbeit macht frei” بە واتای كاربكەو خۆت رزگاربكە یان كاركردن رزگارت دەكات، كە زیندانەكانیان ناچار بە كاری تاقەت پڕوكێن و كاری بە زۆر “سوخرە” كردوە، كە لە گەڵ دەرچونیان لە سەربازگەكە بۆ كاركردن تیپێكی مۆسیقای ئاقرەتانیش عەزفی بۆ كردون ” ئەمە نموونە لە ئاوشفێتز” بە بەردەوامی دووبارە بوەتەوە.
هەشتەم: شاهێد حاڵەكانی دوای رزگاركردنی سەربازگەی ئاوشفێتز، لە گەڵ هەموو بەڵگەنامەكان كە ساڵانی دوای كۆتایی هاتنی جەنگی دووەمی جیهانی كۆكراونەتەوە، زۆربەی شێوازی كوشتنەكان لە رێگای “ئازارو ئەشكەنجەدان، فیشەك بە راستەوخۆ، لێدان، كوشتنی بە كۆمەڵ لە رێگای غازو لە ناو ژوورەكان”دا بوە.
نۆیەم: پرۆسەی كوشتنی زیندانیەكان بە شێوەیەكی زۆر سیستماتیك رێكخراوە، بۆ نموونە ” دابەزاندنیان لە شەمەندەفەر، ریزكردنیان لە سەر شۆست، شاردنەوەی چارەنووسی كوژراوەكان، هەڵبژاردنی بێدەنگی، ئاخنینیان بۆ نێو ژووری غازی كوشتن، بەكارهێنانی ئۆتۆمبێلێك بە ناوی فریاگوزاری كە لە واقیعدا غازی كوشتنیانی هەڵگرتبوو”.
دەیەم: ئەڵمانەكان زۆرترین توانایان بە كارهێنابوو، بۆ رێگری كردن لە هەڵهاتنی زیندانیەكان و ئەوانەی لە وڵاتان و شوێنی ترەوە دەهێنرانە سەربازگەی ئاوشفێتز بۆ نموونە” بەكارهێنانی تەلی دڕكاوی و بارگاوی بە تەزووی كارەبا، هەڵكەندنی خەندەق بە چواردەوری سەربازگەكە، پاسەوانی پڕچەك، دانانی خاڵی بەهێزی پشكنین و چاودێری، بەكارهێنانی سەگ، سزدانی هەر پۆلۆنیەك گەر هاوكاری هەر زیندانیەكی هەڵاتووبكات بە شێوەیەكی زۆر تووند” و زۆر شێوازی تری هەڕەشەكردن و كوشتن و هتد
زانیاری ورتر
سەربازگەی ئاوشفێتز لە كاتی جەنگی جیهانی دووەم وەك لە سەرەتاوە ئاماژەمان بۆكرد، لە كاتی داگیركردنی پۆلۆنیا لەلایەن ئەڵمانیای نازییەوە درووستكرا، هەروەك بە گەورەترین سەربازگەی گرتن و كۆكردنەوەی یەهودییەكان لەلایەن نازییەكانەوە ئەژماردەكرێ و لە سێ سەربازگەو 45 سەربازگەی لاوەكی “فەرعی” پێكدێت.
دیزاینی سەربازگەكە لە ئاوشفێتز لە بنەمای بیرۆكەی “هاینرك هملر” وەزیری ناوخۆی ئەڵمانیا بۆ چارەسەركردنی دواكەسی یەهود لە ئەورپا درووستكراوە، شاڵاوو هەڵمەتەكانی گواستنەوەی یەهودییەكان لە رێگای شەمەندەفەر لە وڵاتانی ئەوروپاوە بۆ ئاوشفێتز لە نێوان ساڵانی “1942 بۆ 1944” كە ئەڵمانیا داگیری كردبوون و لەوێشەوە بۆ كوشتنی بە كۆمەڵ بە دڕندانەترین شێوازی نامرۆڤانە.
دانپیانانی جینۆساید
لە كاتی دادگاییكردنی تۆمەتبار “رۆدۆلف هوس” بەرزترین سەركردەی سەربازگەكە لە “دادگای نورنبیرگ” و دوای كۆتایی هاتنی جەنگی دووەمی جیهانی بە كوشتنی “3” ملیۆن كەس، ئەمەی بەم شێوەیە سەلماندو راستكردەوە كە “یەك ملیۆن و 100 هەزار یەهودی، لە گەڵ 150 هەزار پۆڵۆندی و 25 هەزار رۆمی و سەنتی و 15 هەزار زیندانی سۆڤێتی و دەیان هەزار زیندانی تر” لە ئاوشفێتز كوژراون.
بە سیمبولبوونی ئاوشفێتز
ئێستا لە هەموو دنیا، سەربازگەی ئاوشفێتز سیمبولی سەرەكی و بنەڕەتی تاوانی جینۆسایدی هۆڵۆكۆستە، وەك چەندین سەرچاوە ئاماژەی بۆ دەكەن و پشڕاستی دەكەنەوە دەستەواژەی هۆڵۆكۆست بۆ یەكەم جار وەك گوزارشتكردن لە شاڵاوە رێكخراوەكانی لەلایەن حكومەتی نازی ئەڵمانیاو بەشێك لە هاوپەیمانەكانیەوە بۆ پاكتاوی رەگەزی یەهود بەكارهێنرا لە كاتی جەنگی دووەمی جیهانی، رەچەڵەكی وشەكەش یونانیەو بەم شێوەیە “holokauton”، واتا “الحرق الكامل للقرابین المقدمە لخالق الكون”، كە لە سەدەی نۆزدەیەمدا بۆ گوزارشتكردن لە رووداو یان تراژیدیای گەورە بەكارهێنراوە.
بۆ یەكەم جار كە ئەم دەستەواژەیەیی تیا بە كارهات ساڵی 1942 بوو لە بەرامبەر شێوازی مامەڵەكردنی “ئەدۆلف هیتلەر”، بەڵام ئەوكاتە دەستەواژەكە “هۆڵۆكۆست” زۆر بەربڵاو نەبوو بەتایبەت تا ساڵانی پەنجاكان و تەنانەت تا ساڵانی هەفتاكانیش بە شێوەیەكی زۆر دیاریكراو لە بەرامبەر شاڵاوەكانی كوشتنی یەهودییەكان لەلایەن نازییەكانەوە بە كاردەهێنرا، ئەمە لە كاتێكدا یەهودیەكان خۆیان دەستەواژەی “شوا” یان بەكاردەهێنا لە بری هۆڵۆكۆست كە بەواتای كارەسات دێ، ئەمەیان بە تایبەت بە ساڵانی چلەكان دوای ئەنجامدانی تاوانەكە.
ئاڵوگۆڕی زانیاری
رۆژانی 7و 8-3-2015 هاوڕێ لە گەڵ مامۆستا مەحمەد حمە سالح، رۆژی یەكەم دیدار لە گەڵ دكتۆر پیتەر جێگری سەرۆكی مۆزەخانەكەو لە گەڵ سەرۆكی بەشی ئەرشیف، لە گەڵ سەرۆكی بەشی پاراستنی كەل و پەلەكان كۆبوینەوە، زۆر شتمان لە سەبارەت بە جینۆسایدی هۆڵۆكۆست و جینۆسایدی كورد ئاڵوگۆڕكرد، ئەوەی وەك كتێب و نامیلكە لە گەڵ خۆمان بردبومان پێماندان، ئەوەی پێویست بوو وەك نامیلكەو كتێب و زانیاری درێغیان نەكردو پێمانیاندا، زۆر جێگاو شوێنی تایبەتی مۆزەخانەكەو كەل و پەلەكان كە میوانی تایبەت سەردانیان دەكات، پێشانمانیاندا.
رۆژی دووەم و كۆتایی
هەردوو لە ماوەی زیاتر لە “4” كاتژمێردا تەواوی هەردوو مۆزەخانەكە “ئاوشفێتزی یەك و ئاوشفێتزی دووەم بیركیناو” مان بە سەركردەوە، ئەوەی پێویست بوو لە زانیاری كۆمان كردەوە، ئەوانەی پێشووتر باسمان كرد بەشێك بوون لەو زانیاریانە، بە هیوای ئەوەی لە داهاتوو كاری بەراورد كاریان لە گەڵ جینۆسایدی گەلی كورد لە سەر بكەین.
